KẾT QUẢ TRIỂN KHAI ĐỊNH HƯỚNG CHIẾN LƯỢC 2021–2024 CỦA IDLO

KẾT QUẢ TRIỂN KHAI ĐỊNH HƯỚNG CHIẾN LƯỢC 2021–2024 CỦA IDLO
 
1. Bối cảnh và định hướng chiến lược 2021–2024 của IDLO
Giai đoạn 2021–2024 được coi là một trong những thời kỳ có tính chất bước ngoặt đối với tổ chức quốc tế về phát triển pháp luật (IDLO). Sự hình thành và triển khai định hướng chiến lược trong giai đoạn này diễn ra trong bối cảnh toàn cầu vô cùng phức tạp, nhiều biến động chưa từng có tiền lệ, đồng thời cũng là thời kỳ chứng kiến sự thay đổi sâu rộng trong cách tiếp cận của cộng đồng quốc tế đối với vấn đề pháp quyền, nhân quyền và phát triển bền vững. Đầu tiên phải kể đến tác động sâu sắc của đại dịch COVID-19. Đại dịch bùng phát từ cuối năm 2019 và kéo dài đến những năm 2021–2022 đã để lại hậu quả nghiêm trọng trên mọi lĩnh vực của đời sống chính trị, kinh tế và xã hội. Các quốc gia trên thế giới đồng loạt đối diện với khủng hoảng y tế công cộng, hệ thống chăm sóc sức khỏe bị quá tải, kinh tế toàn cầu rơi vào suy thoái, chuỗi cung ứng bị gián đoạn và hàng triệu người rơi vào cảnh nghèo đói. Trong bối cảnh khẩn cấp đó, nhiều chính phủ buộc phải áp dụng những biện pháp hạn chế đặc biệt, từ phong tỏa, cấm di chuyển đến kiểm soát nghiêm ngặt thông tin. Dù cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, song những biện pháp này đồng thời làm phát sinh nhiều tranh cãi về tính hợp pháp, mức độ tuân thủ các chuẩn mực nhân quyền quốc tế và vai trò giám sát của pháp luật trong tình huống khẩn cấp. Đây chính là một trong những vấn đề đặt ra cho IDLO: làm thế nào để hỗ trợ các quốc gia thiết kế khung pháp lý ứng phó với khủng hoảng, vừa bảo đảm hiệu quả chống dịch, vừa tôn trọng quyền cơ bản của con người.
Cùng với đại dịch, tình hình chính trị – an ninh toàn cầu giai đoạn 2021–2024 cũng đầy rẫy bất ổn. Xung đột vũ trang, khủng bố, chủ nghĩa cực đoan bạo lực và tình trạng di cư cưỡng bức vẫn diễn ra gay gắt tại nhiều khu vực, đặc biệt là Trung Đông, châu Phi và Đông Âu. Cuộc xung đột Nga–Ukraina nổ ra từ đầu năm 2022 đã trở thành một trong những biến cố lớn nhất, không chỉ gây thương vong và khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng, mà còn làm lung lay trật tự quốc tế, đẩy cao căng thẳng địa chính trị và đặt ra thách thức chưa từng có đối với hệ thống pháp quyền quốc tế. Tương tự, tại nhiều quốc gia đang phát triển, tình trạng bất ổn chính trị, tham nhũng, vi phạm nhân quyền và suy giảm lòng tin của người dân đối với chính phủ vẫn là vấn đề nổi cộm. Trong bối cảnh ấy, IDLO xác định rằng củng cố pháp quyền không chỉ là một yêu cầu kỹ thuật đơn thuần, mà còn là trụ cột để duy trì hòa bình, ổn định và phát triển toàn diện.
Về phương diện kinh tế – xã hội, khoảng cách phát triển toàn cầu ngày càng nới rộng. Trong khi nhiều quốc gia phát triển nhanh chóng ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi xanh để phục hồi sau đại dịch, thì phần lớn các quốc gia nghèo lại phải vật lộn với khủng hoảng nợ, lạm phát, thất nghiệp và an ninh lương thực. Các nhóm dễ bị tổn thương như phụ nữ, trẻ em, người di cư và người khuyết tật càng rơi vào tình trạng bất lợi khi quyền tiếp cận công lý, dịch vụ xã hội và cơ hội phát triển bị hạn chế. Thực tiễn này cho thấy rằng, pháp quyền phải được xem như một công cụ quan trọng để thu hẹp bất bình đẳng, phân bổ công bằng nguồn lực và bảo đảm rằng phát triển mang tính bao trùm. Đó cũng chính là lý do IDLO đặt trọng tâm của định hướng 2021–2024 vào việc thúc đẩy công lý toàn diện và bình đẳng, coi đó là nền tảng để xây dựng niềm tin xã hội và củng cố tính chính danh của các thiết chế công.
Một yếu tố bối cảnh đặc biệt khác của giai đoạn 2021–2024 là sự gia tăng nhanh chóng của các thách thức toàn cầu phi truyền thống, đặc biệt là biến đổi khí hậu và chuyển đổi số. Biến đổi khí hậu không chỉ gây ra thiên tai cực đoan, khủng hoảng sinh kế và di cư môi trường, mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết về một khuôn khổ pháp luật quốc tế và quốc gia nhằm quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường và thúc đẩy công lý khí hậu. Trong khi đó, quá trình số hóa và sự phát triển bùng nổ của trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và nền tảng trực tuyến mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng làm nảy sinh hàng loạt vấn đề pháp lý mới: quyền riêng tư, bảo mật thông tin, an ninh mạng, tội phạm kỹ thuật số và nguy cơ lan truyền thông tin sai lệch. Nhiều hệ thống pháp luật quốc gia chưa kịp thích ứng với tốc độ phát triển của công nghệ, dẫn đến tình trạng khoảng trống pháp lý. Đối diện với thực tế này, IDLO nhận thức rằng pháp quyền không thể chỉ giới hạn trong những lĩnh vực truyền thống, mà phải mở rộng sang cả lĩnh vực môi trường và công nghệ, đóng vai trò dẫn dắt trong việc điều chỉnh, định hình và kiểm soát các quá trình toàn cầu mới.
Trên nền tảng những bối cảnh vừa nêu, IDLO đã xác định rõ ràng định hướng chiến lược cho giai đoạn 2021–2024. Trọng tâm thứ nhất là củng cố pháp quyền và thể chế tư pháp, tập trung vào cải cách pháp luật, nâng cao năng lực tòa án, bảo đảm tính độc lập và trách nhiệm giải trình của hệ thống tư pháp. Trọng tâm thứ hai là thúc đẩy công lý công bằng và bao trùm, đặc biệt nhấn mạnh đến quyền tiếp cận pháp lý của phụ nữ, trẻ em gái và các nhóm dễ bị tổn thương, nhằm xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử và tạo điều kiện để mọi công dân đều có thể hưởng lợi từ hệ thống pháp luật. Trọng tâm thứ ba là lồng ghép pháp quyền với phục hồi sau đại dịch và ứng phó với thách thức toàn cầu, nghĩa là coi pháp quyền là công cụ để bảo đảm phát triển bền vững, quản lý khủng hoảng y tế, bảo vệ môi trường, thúc đẩy bình đẳng giới và quản trị công nghệ số. Bên cạnh đó, IDLO cũng đề ra một định hướng nội bộ quan trọng: tăng cường quan hệ đối tác và nâng cao năng lực tổ chức, nhằm bảo đảm rằng chiến lược được thực thi hiệu quả, có sự phối hợp rộng rãi với các chủ thể toàn cầu và phát huy tối đa nguồn lực hạn chế của tổ chức.
2. Những kết quả nổi bật đạt được trong giai đoạn 2021–2024 của IDLO
Giai đoạn 2021–2024, IDLO triển khai định hướng chiến lược trong bối cảnh toàn cầu nhiều biến động và thách thức chưa từng có, bao gồm đại dịch COVID-19, khủng hoảng chính trị, bất ổn kinh tế và môi trường, cũng như những thay đổi nhanh chóng trong công nghệ và quản trị số. Trước bối cảnh này, tổ chức đã tập trung nỗ lực vào các trọng tâm chiến lược đã đề ra: củng cố pháp quyền và thể chế tư pháp, thúc đẩy công lý bao trùm và quyền con người, lồng ghép pháp quyền với phát triển bền vững, và mở rộng quan hệ đối tác toàn cầu. Những kết quả đạt được trong bốn năm này không chỉ phản ánh khả năng thích ứng linh hoạt của IDLO, mà còn chứng minh vai trò tiên phong của tổ chức trong việc kết nối pháp quyền với các vấn đề phát triển bền vững.
2.1. Củng cố hệ thống pháp luật và tư pháp
Một trong những thành tựu quan trọng nhất của IDLO trong giai đoạn này là việc củng cố thể chế pháp quyền và nâng cao năng lực tư pháp tại nhiều quốc gia đang phát triển. Tổ chức đã triển khai các chương trình hỗ trợ pháp lý, tư vấn chính sách và đào tạo chuyên môn nhằm giúp các quốc gia xây dựng hệ thống pháp luật minh bạch, công bằng và có khả năng thích ứng với những thách thức toàn cầu.
Ở châu Phi, IDLO phối hợp với các cơ quan tư pháp tại Somalia, Mali và Kenya để nâng cao năng lực xét xử, đặc biệt trong các vụ việc liên quan đến quyền phụ nữ, quyền trẻ em và tài nguyên thiên nhiên. Tại Somalia, tổ chức đã hỗ trợ phát triển chương trình đào tạo liên ngành cho thẩm phán, công tố viên và luật sư, giúp cải thiện năng lực xét xử trong các vụ án dân sự và hình sự. Hệ thống đào tạo này không chỉ nâng cao chuyên môn pháp lý mà còn củng cố tính độc lập của tòa án, giảm thiểu rủi ro tham nhũng và bảo đảm quyền tiếp cận công lý của người dân.
Tại châu Á, IDLO đã triển khai các dự án cải cách pháp luật tại Afghanistan, Myanmar và Bangladesh, tập trung vào việc xây dựng các bộ luật thương mại, luật lao động và luật bảo vệ quyền trẻ em. Các dự án này đi kèm với việc hỗ trợ đào tạo cán bộ tư pháp, tư vấn về cơ chế giám sát và trách nhiệm giải trình, giúp các quốc gia thích ứng với các tiêu chuẩn pháp quyền quốc tế. Kết quả là nhiều bộ luật được cập nhật, rút ngắn khoảng cách giữa luật pháp hiện hành và các thông lệ quốc tế, từ đó tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho phát triển kinh tế – xã hội.
Trong Mỹ Latinh, IDLO phối hợp với Peru, Guatemala và Honduras để hỗ trợ cải cách tư pháp và chống tham nhũng. Các dự án bao gồm thiết lập các cơ chế minh bạch trong xét xử, đào tạo về đạo đức nghề nghiệp và hỗ trợ xây dựng các hệ thống giám sát công khai. Nhờ đó, nhiều cơ quan tư pháp cải thiện được hiệu quả xét xử, rút ngắn thời gian giải quyết vụ việc và tăng cường niềm tin của công dân vào hệ thống pháp luật.
2.2. Thúc đẩy tiếp cận công lý bao trùm và quyền con người
Bên cạnh củng cố thể chế pháp quyền, IDLO đặc biệt chú trọng đến việc đảm bảo rằng mọi người dân, đặc biệt là các nhóm yếu thế, đều có khả năng tiếp cận công lý. Đây là một trong những ưu tiên cốt lõi, vì sự bao trùm trong pháp luật là điều kiện tiên quyết để duy trì hòa bình và ổn định xã hội.
Tại châu Phi, IDLO triển khai các mô hình tư pháp cộng đồng và hòa giải phi chính thức ở Somalia, Mali và Niger, giúp người dân ở vùng nông thôn và các khu vực khó tiếp cận tòa án vẫn được hỗ trợ pháp lý. Chương trình này không chỉ giải quyết tranh chấp nhanh chóng mà còn tăng cường hiểu biết pháp luật trong cộng đồng, giảm nguy cơ xung đột và bạo lực.
Ở châu Á, các dự án của IDLO tại Afghanistan và Bangladesh tập trung vào quyền phụ nữ và trẻ em gái. Các chương trình hỗ trợ pháp lý cho phụ nữ bị bạo lực gia đình, hỗ trợ khởi kiện và hòa giải tại cộng đồng đã giúp tăng tỷ lệ giải quyết vụ việc thành công, đồng thời nâng cao nhận thức về quyền của phụ nữ và trẻ em gái. IDLO cũng phối hợp với các tổ chức xã hội dân sự để thiết lập các đường dây tư vấn pháp lý, giúp các nhóm dân cư dễ bị tổn thương tiếp cận thông tin pháp lý chính xác.
Trong Mỹ Latinh, IDLO tập trung vào việc bảo vệ quyền của người bản địa, người di cư và nhóm yếu thế kinh tế. Tổ chức triển khai các dự án hỗ trợ pháp lý tại Guatemala và Honduras, đồng thời phát triển các chương trình đào tạo cộng đồng về quyền con người và luật pháp. Các sáng kiến này góp phần giảm xung đột, tăng cường khả năng hòa giải tại địa phương và cải thiện mối quan hệ giữa chính quyền và cộng đồng dân cư.
2.3. Lồng ghép pháp quyền với phát triển bền vững
Một trong những đột phá trong định hướng 2021–2024 là việc IDLO gắn kết pháp quyền với các lĩnh vực phát triển bền vững và ứng phó với thách thức toàn cầu. Tổ chức nhận thức rằng pháp quyền không chỉ là công cụ quản lý xã hội mà còn là nền tảng cho phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và phòng chống khủng hoảng y tế. Trong lĩnh vực môi trường, IDLO triển khai các chương trình công lý khí hậu tại Somalia, Kenya, Peru và Honduras. Tổ chức hỗ trợ xây dựng khung pháp lý về quản lý tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ đất rừng và điều tiết khai thác tài nguyên khoáng sản, đồng thời tư vấn các cơ chế giám sát minh bạch. Nhờ đó, nhiều dự án môi trường được thực hiện đúng quy định pháp luật, giảm thiểu xung đột tài nguyên và bảo vệ sinh kế cộng đồng. Về khủng hoảng y tế, IDLO phối hợp với các cơ quan nhà nước và tổ chức quốc tế để phát triển các khuyến nghị pháp lý liên quan đến phòng chống COVID-19. Các hướng dẫn này giúp các quốc gia cân bằng giữa phòng chống dịch và bảo vệ quyền con người, từ việc quản lý phong tỏa, cách ly đến phân bổ vaccine và bảo đảm quyền tiếp cận chăm sóc y tế. Ngoài ra, IDLO cũng chú trọng việc ứng dụng pháp quyền trong quản trị công nghệ. Các chương trình thử nghiệm tại Kenya và Bangladesh về luật bảo vệ dữ liệu cá nhân, an ninh mạng và quản lý nền tảng trực tuyến đã góp phần giảm rủi ro pháp lý trong môi trường số hóa, đồng thời bảo đảm quyền riêng tư và quyền truy cập thông tin của công dân.
2.4. Mở rộng quan hệ đối tác và nâng cao hiệu quả tổ chức
Một điểm nổi bật trong giai đoạn 2021–2024 là việc IDLO mở rộng quan hệ hợp tác đa phương. Tổ chức phối hợp chặt chẽ với Liên Hợp Quốc, ngân hàng phát triển, tổ chức khu vực, các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng địa phương để triển khai các chương trình pháp quyền. Cách tiếp cận đa đối tác này giúp mở rộng phạm vi ảnh hưởng, huy động nguồn lực và chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, đồng thời tăng cường tính bao trùm và bền vững cho các sáng kiến pháp quyền. IDLO cũng cải thiện năng lực tổ chức nội bộ thông qua việc đổi mới quy trình quản lý, tăng cường minh bạch tài chính và áp dụng cơ chế giám sát, đánh giá dựa trên bằng chứng. Những cải tiến này giúp tổ chức đo lường tác động thực tiễn của các dự án, từ đó điều chỉnh chiến lược triển khai cho phù hợp với bối cảnh thực tế.
3. Định hướng chiến lược cho giai đoan 2025-2028
Dựa trên những thành tựu, hạn chế và bài học rút ra từ giai đoạn 2021–2024, IDLO đã xây dựng định hướng chiến lược cho giai đoạn 2025–2028 với mục tiêu củng cố vị thế là tổ chức tiên phong quốc tế trong lĩnh vực pháp quyền vì phát triển bền vững. Định hướng này phản ánh tầm nhìn lâu dài, tiếp tục kết nối pháp quyền với các vấn đề phát triển kinh tế – xã hội, nhân quyền, biến đổi khí hậu và chuyển đổi số, đồng thời nhấn mạnh sự thích ứng linh hoạt trước những biến động toàn cầu.
Giai đoạn 2025–2028 được dự báo sẽ tiếp tục chứng kiến nhiều thách thức và cơ hội: khủng hoảng khí hậu gia tăng, bất bình đẳng xã hội kéo dài, xung đột chính trị và các mối đe dọa an ninh phi truyền thống như tội phạm mạng và đại dịch mới. Đồng thời, kỷ nguyên số, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và nền kinh tế xanh mở ra nhiều cơ hội phát triển, nhưng cũng đòi hỏi khung pháp lý vững chắc và khả năng quản trị hiệu quả. Trên cơ sở này, định hướng chiến lược 2025–2028 của IDLO đặt mục tiêu chính là tăng cường pháp quyền toàn diện, mở rộng tiếp cận công lý bao trùm, lồng ghép pháp quyền với các mục tiêu phát triển bền vững và nâng cao năng lực tổ chức cũng như quan hệ đối tác đa phương. Định hướng này được hình thành dựa trên bài học từ giai đoạn 2021–2024, đặc biệt là nhận thức rằng: pháp quyền không thể tách rời bối cảnh xã hội, kinh tế và môi trường; việc áp dụng công nghệ cần đồng bộ với hạ tầng và đào tạo; và dự án pháp quyền chỉ bền vững khi năng lực địa phương được xây dựng đồng bộ. Chính vì vậy, chiến lược mới mang tính hệ thống, kết nối bốn trụ cột trọng tâm, đồng thời nhấn mạnh tính bao trùm, bền vững và linh hoạt. Bốn trụ cột bao gồm:
Trụ cột thứ nhất là củng cố thể chế pháp quyền và năng lực tư pháp. Đây là nền tảng cho mọi hoạt động khác, bởi nếu thể chế pháp lý yếu kém, không minh bạch hoặc thiếu độc lập, mọi nỗ lực về nhân quyền và phát triển bền vững đều khó đạt hiệu quả. IDLO sẽ tiếp tục hỗ trợ xây dựng, sửa đổi và hài hòa hóa các văn bản pháp luật, đồng thời cung cấp đào tạo chuyên sâu cho thẩm phán, công tố viên, luật sư và cán bộ tư pháp. Tổ chức cũng chú trọng việc thiết lập cơ chế giám sát, minh bạch và trách nhiệm giải trình, giúp củng cố niềm tin xã hội vào hệ thống pháp luật.
Trụ cột thứ hai là thúc đẩy tiếp cận công lý công bằng và bao trùm. Giai đoạn 2025–2028, IDLO sẽ tăng cường các sáng kiến nhằm xóa bỏ bất bình đẳng tiếp cận pháp luật, đặc biệt nhắm vào phụ nữ, trẻ em gái, người nghèo và các nhóm dễ bị tổn thương. Các chương trình tư pháp cộng đồng, hòa giải phi chính thức và hỗ trợ pháp lý trực tuyến sẽ được triển khai rộng khắp, giúp tăng khả năng tiếp cận công lý, giảm thiểu xung đột xã hội và củng cố sự ổn định chính trị – xã hội.
Trụ cột thứ ba là lồng ghép pháp quyền với phát triển bền vững và ứng phó với thách thức toàn cầu. IDLO nhận thức rằng mục tiêu phát triển bền vững không thể đạt được nếu thiếu pháp quyền. Do đó, các chương trình sẽ gắn kết pháp luật với môi trường, biến đổi khí hậu, công nghệ số, y tế công cộng và quản trị kinh tế. Ví dụ, trong lĩnh vực môi trường, IDLO sẽ hỗ trợ xây dựng các quy định về quản lý tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu; trong lĩnh vực công nghệ, tổ chức sẽ thúc đẩy pháp lý về dữ liệu, trí tuệ nhân tạo và an ninh mạng.
Trụ cột thứ tư là nâng cao năng lực tổ chức và mở rộng quan hệ đối tác. IDLO đặt mục tiêu củng cố năng lực quản lý, cải thiện hiệu quả sử dụng nguồn lực và minh bạch trong hoạt động, đồng thời mở rộng quan hệ hợp tác với Liên Hợp Quốc, các ngân hàng phát triển, tổ chức khu vực, xã hội dân sự và khu vực tư nhân. Quan hệ đối tác đa tầng này vừa mở rộng phạm vi ảnh hưởng, vừa giúp chia sẻ tri thức và huy động nguồn lực để triển khai các dự án quy mô lớn.
Định hướng 2025–2028 không chỉ mang tính kế hoạch hành động mà còn thể hiện tầm nhìn dài hạn của IDLO: biến pháp quyền thành công cụ thúc đẩy phát triển bền vững, giảm bất bình đẳng, bảo vệ nhân quyền và ứng phó hiệu quả với các thách thức toàn cầu. Chiến lược này cũng khẳng định vai trò của IDLO như một trung tâm tri thức và thực hành đa ngành, góp phần định hình chính sách pháp quyền trên phạm vi toàn cầu. Việc kết hợp chặt chẽ giữa củng cố thể chế, tiếp cận công lý, lồng ghép phát triển bền vững và nâng cao năng lực tổ chức phản ánh một cách tiếp cận hệ thống, linh hoạt và bao trùm, phù hợp với những biến động, thách thức và cơ hội của thế giới hiện nay.