I. Các chính sách hiện có liên quan đến trẻ tự kỷ
Chính phủ đã ban hành các văn bản pháp luật về vấn đề hỗ trợ cho những cán bộ, giáo viên có tham gia hoạt động giáo dục hòa nhập (Nghị định số 113/2015/NĐ-CP ngày 09 tháng 11 năm 2015). Bộ Giáo dục và Đào tạo xác định tầm quan trọng của công tác giáo dục, chăm sóc trẻ em khuyết tật, trong đó có trẻ rối loạn phổ tự kỷ. Trong thời gian qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành theo thẩm quyền và phối hợp ban hành các văn bản về chính sách giáo dục đối với trẻ khuyết tật, trong đó có trẻ rối loạn phổ tự kỷ, như: Thông tư liên tịch số 58/2012/TTLT-BGDĐT-BLĐTBXH (ngày 28/12/2012) quy định điều kiện và thủ tục thành lập, hoạt động, đình chỉ hoạt động, tổ chức lại, giải thể trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập; Thông tư liên tịch số 42/2013/TTLT-BGDĐT-BLĐTBXH-BTC (ngày 30/12/2013) quy định chính sách về giáo dục đối với người khuyết tật; Thông tư số 03/2018/TT-BGDĐT (ngày 29/1/2018) ban hành quy định về giáo dục hòa nhập đối với người khuyết tật; Quyết định số 338/2018/QĐ-BGDĐT (ngày 30/1/2018) ban hành Kế hoạch giáo dục người khuyết tật giai đoạn 2018 - 2020 của ngành Giáo dục. Về lĩnh vực y tế, có một số văn bản như Luật Bảo hiểm y tế 2008, sửa đổi, bổ sung năm 2014 Số: 46/2014/QH13, đã có một số quy định về thực hiện bảo hiểm y tế cho người khuyết tật và dành cho trẻ dưới 6 tuổi.
Nghị định
20/2021/NĐ-CP (ngày 15/3/2021) nhằm quy định về chính sách trợ giúp xã hội đối với đối tượng bảo trợ xã hội. Nội dung gồm quy định về chính sách trợ giúp xã hội thường xuyên tại cộng đồng; nhận chăm sóc, nuôi dưỡng tại cộng đồng; trợ giúp xã hội khẩn cấp và chăm sóc, nuôi dưỡng tại cơ sở trợ giúp xã hội. Từ ngày 01/7/2021, khi Nghị định
20/2021/NĐ-CP quy định chính sách trợ giúp xã hội đối với đối tượng bảo trợ xã hội chính thức có hiệu lực, mức hỗ trợ hàng tháng đối với người khuyết tật sẽ tăng. Trong Nghị định này đã qui định rất rõ về chế độ trợ cấp dành cho từng dạng khuyết tật, chế độ dành cho người trong gia đình chăm sóc người khuyết tật, chế độ cấp Bảo hiểm y tế dành cho người khuyết tật, hỗ trợ chi phí mai táng, hỗ trợ giáo dục, đào tạo và việc làm…Vì vậy, những nhóm trẻ/người tự kỷ được xác nhận khuyết tật sẽ nhận được trợ cấp và các chế độ phù hợp. Thêm vào đó, Quyết định Số: 1069/QĐ-LĐTBXH (ngày 27/9/2021) về ban hành kế hoạch thực hiện chương trình trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần, trẻ em tự kỷ và người rối nhiễu tâm trí dựa vào cộng đồng giai đoạn 2021-2025.
Quyết định có kế hoạch thực hiện Chương trình trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần, trẻ em tự kỷ và người rối nhiễu tâm trí dựa vào cộng đồng giai đoạn 2021-2030.
Đầu năm 2019, Cục Bảo trợ - Bộ Lao động Thương binh Xã hội đã chính thức bổ sung thêm thuật ngữ “tự kỷ” vào Thông tư số 01/2019/TT-BLĐTBXH ngày 2/1/2019 quy định về việc xác định mức độ khuyết tật do Hội đồng xác định mức độ khuyết tật thực hiện đã xác định dạng tật rối loạn phổ tự kỷ và đưa vào trong nhóm dạng tật khuyết tật khác. Theo đó, tại khoản 3 Điều 6 trong các mẫu phiếu xác định mức độ khuyết tật có ghi rõ, người khuyết tật “Có kết luận của cơ sở y tế cấp tỉnh trở lên về rối loạn phổ tự kỷ hoặc các loại bệnh hiếm” đủ điều kiện để tham gia xác định mức độ khuyết tật và hưởng các chính sách dành cho người khuyết tật. Đây có thể coi là dấu hiệu đáng mừng đối với cộng đồng người tự kỷ khi mà quyền lợi của họ được nhìn nhận. Đây là văn bản dưới luật đầu tiên đề cập chính thức đến người tự kỷ và là bước tiến trong thực thi Luật Khuyết tật.
II. Một số kiến nghị với Bộ Y tế nhằm góp phần hỗ trợ và thúc đẩy các chính sách về y tế, trong chăm sóc, giảm nhẹ và phục hồi chức năng dành cho trẻ tự kỷ và gia đình
- Chính sách đảm bảo quyền được chăm sóc sức khỏe và phục hồi chức năng dành cho trẻ tự kỷ
- Bộ Y tế cần kết hợp với Bộ Lao động Thương binh Xã hội để ban hành tiêu chuẩn xét nhận khuyết tật, mức độ khuyết tật dành cho nhóm trẻ tự kỷ.
- Tăng cường các chính sách hỗ trợ trẻ tự kỷ được chăm sóc sức khỏe tại các cơ sở y tế trong cả nước. Cần nâng cao năng lực cho y tế địa phương trong phát hiện, can thiệp, điều trị cho trẻ tự kỷ khi có vấn đề sức khỏe, như cầu thăm khám điều trị tại địa phương. Mỗi trạm y tế nên có nhân viên y tế có năng lực, khả năng trong can thiệp, điều trị, phục hồi chức năng lâu dài, liên tục cho trẻ tự kỹ mức độ nặng, trung bình, nhẹ.
- Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật, truyền thông giáo dục sức khỏe không chỉ đối với nhóm trẻ khuyết tật/người khuyết tật mà còn cần truyền thông về trẻ tự kỷ. Nội dung tuyên truyền cần đưa thêm các thông tin về dấu hiệu phát hiện sớm, biểu hiện trẻ tự kỷ và các bệnh lý kèm theo, chăm sóc trẻ tại gia đình, tại các cơ sở giáo dục để gia đình nắm được và đưa trẻ tới các cơ sở y tế sớm nhất, phòng tránh tai nạn thương tích cho trẻ.
- Hỗ trợ trẻ tại địa phương, tạo ra được môi trường sống, học tập hòa nhập tốt nhất cho trẻ tự kỷ kỷ mức độ nhẹ, trung bình tại trường mầm non, tạo điều kiện thuận lợi cho trẻ tự kỷ được tham gia học cùng trẻ bình thường ở các trường, lớp mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông. Đưa tiêu chí chăm sóc, hỗ trợ, hòa nhập vào tiêu chí y tế học đường trong hoạt động y tế học đường tại các cơ sở giáo dục.
- Yêu cầu địa phương tăng cường giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ, giúp trẻ tự kỷ mức độ nhẹ, trung bình được học tại nơi trẻ sinh sống cùng gia đình, không có sự tách biệt môi trường sống. Tạo điều kiện để các trường mầm non có trách nhiệm tiếp nhận toàn bộ trẻ của địa phương không phân biệt trẻ tự kỷ hay trẻ bình thường vào học. Tăng cường hệ thống y tế thiết lập cùng với các cơ sở giáo dục hòa nhập tại địa phương, để phát hiện trẻ và chăm sóc sức khỏe thường xuyên cho trẻ.
- Nhóm chính sách bổ sung hệ thống nhân viên y tế, bác sĩ chuyên trong lĩnh vực
- Đổi mới về chương trình đào tạo Bác sĩ nội nhi về chứng tự kỷ. Các thầy cô giảng dạy cho các bác sĩ tương lai phải được đào tạo chuyên môn sâu về chứng tự kỷ.
- Cần tăng cường hệ thống bác sĩ và nhân viên y tế, tăng cường hoạt động tổ chức khám và điều trị cho trẻ tự kỷ, phát hiện sớm, can thiệp kịp thời, giúp trẻ hòa nhập cộng đồng.
- Chủ động phối hợp với ngành giáo dục, các nhà tâm lý và các chuyên gia để có những giải pháp chữa trị hiệu quả hội chứng tự kỷ của trẻ.
- Nhóm chính sách về hoạt động tuyên truyền
- Nội dung tuyên truyền gồm các thông tin về dấu hiệu trẻ tự kỷ, các cách chăm sóc sức khỏe, các biên pháp phục hồi chức năng dành cho trẻ; Nâng cao nhận thức về các quyền được chăm sóc sức khỏe và phục hồi chức năng.
- Đối tượng tuyên truyền là người thân và gia đình trẻ, nhóm cán bộ hoặc nhân viên công tác xã hội tại địa phương, cơ sở giáo dục, cơ sở y tế và người dân trong cộng đồng.
- Phương pháp tuyên truyền cần đa dạng phù hợp như (1) tổ chức các hội thảo, buổi tọa đàm, buổi tập huấn về vấn đề trẻ tự kỷ (như: quyền được chăm sóc sức khỏe và phục hồi chức năng, các cơ sở can thiệp sớm, các phương pháp biện pháp hỗ trợ chăm sóc sức khỏe giáo dục kỹ năng sống cho trẻ...); (2) Thông tin trên các phương tiện truyền thông đại chúng (như Ti vi, báo đài, mạng internet...); (3) Thiết kế các pano, tời rơi, áp phích truyền tải nội dung; (4) Cán bộ y tế địa phương cần phát hiện kịp thời và tới các gia đình để tư vấn, tham vấn thông tin về sức khỏe và phục hồi chức năng cũng như các kế hoạch dạy học, khám chữa bệnh cho trẻ.
- Mục tiêu: Tạo sự hợp tác giữa gia đình – nhà trường/trung tâm can thiệp - cơ sở y tế - cộng đồng, để cùng phối hợp giáo dục hòa nhập và chăm sóc sức khỏe cho trẻ tự kỷ./.