Tài liệu Hội thảo quốc tế CHIA SẺ CHUẨN MỰC QUỐC TẾ VÀ CÁC ĐIỂN HÌNH TỐT TRÊN THẾ GIỚI VỀ TƯ PHÁP NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN - BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM (Dự án EU JULE)
Phụ nữ và người chưa thành niên là những người đóng vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển tiến bộcủa toàn xã hội, song cũng đồng thời là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương và chịu thiệt thòi trước định kiến, sự đối xử bất công và những hành vi bạo lực, vi phạm pháp luật. Bảo vệ quyền của phụ nữ và người chưa thành niên luôn là vấn đề được quan tâm hàng đầu, thu hút sự chú ý của cộng đồng xã hội ở bình diện quốc tế cũng như phạm vi các quốc gia.
Trên phương diện pháp lý quốc tế, vấn đề bảo vệ phụ nữ và người chưa thành niên đã trở thành nội dung của nhiều điều ước quốc tế quan trọng. Đối với vấn đề bảo vệ phụ nữ, Hiến chương Liên Hợp quốc năm 1945 lần đầu tiên khẳng định sự ‘bình đẳng về các quyền giữa phụ nữ và đàn ông...”. Tiếp theo đó, một loạt công ước quốc tế đã được Liên Hợp quốc thông qua nhằm bảo vệ phụ nữ và trẻ em gái, bao gồm Công ước về trấn áp việc buôn người và bóc lột mại dâm người khác năm 1949; Công ước về các quyền chính trị của phụ nữ năm 1952; Công ước về quốc tịch của phụ nữ khi kết hôn năm 1957; Công ước về đăng ký kết hôn, tuổi tối thiểu khi kết hôn và việc kết hôn tự nguyện năm 1962... Đối với vấn đề bảo vệ người chưa thành niên, những văn kiện pháp luật quốc tế quan trọng quy định về vấn đề này bao gồm: Công ước về quyền trẻ em (1989) và Nghị định thư không bắt buộc bổ sung Công ước về quyền trẻ em về việc buôn bán trẻ em, mại dâm trẻ em và văn hóa phẩm khiêu dâm trẻ em (2000); Công ước của Liên Hợp Quốc về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (2000) và Nghị định thư về việc ngăn ngừa, phòng chống và trừng trị việc buôn bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, bổ sung Công ước về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia của Liên Hợp Quốc (2000); Công ước số 182 về nghiêm cấm và hành động khẩn cấp xóa bỏ các hình thức lao động trẻ em tồi tệ nhất (1999) của Tổ chức Lao động Quốc tế.
Là một thành viên tích cực của các điều ước quốc tế đã ký kết hoặc tham gia về bảo vệ quyền phụ nữ và người chưa thành niên, trong những năm qua Việt Nam đã nỗ lực nội luật hoá các điều ước quốc tế và đạt được nhiều thành tựu trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật cũng như thực thi pháp luật về phòng, chống tội phạm xâm phạm phụ nữ và người chưa thành niên. Những quy định trong Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự cùng các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan (Luật Xử lý vi phạm hành chính, Luật Bình đẳng giới, Luật Hôn nhân và gia đình, Luật Trẻ em, Bộ luật Lao động, Nghị quyết số 06/2019/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao…) đã tạo ra hành lang pháp lý khá toàn diện, thúc đẩy sự quan tâm và chung tay của các cấp, các ngành cũng như toàn xã hội, đem lại hiệu quả trong phòng, chống tội phạm xâm hại phụ nữ và người chưa thành niên. Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả tích cực đã đạt được thì vẫn còn những lỗ hổng pháp lý và hạn chế trong quá trình thực thi pháp luật về phòng, chống tội phạm xâm hại phụ nữ và người chưa thành niêntại Việt Nam.
Ở Việt Nam, hiện nay ước tính khoảng trên 50% phụ nữ từng phải chịu ít nhất một trong ba dạng bạo lực về thể xác, tình dục hoặc tinh thần trong đời. Bạo lực với phụ nữ và trẻ em gái diễn ra dưới nhiều hình thức và ở nhiều môi trường khác nhau, từ trong gia đình tới cộng đồng và xã hội. Xâm hại trẻ em đang thực sự là vấn đề dáng quan ngại tại Việt Nam. Theo Báo cáo 217/BC-CP ngày 14 tháng 5 năm 2020 của Chính phủ về việc thực hiện các chính sách, pháp luật về phòng chống xâm hại trẻ em cho thấy, số trẻ em bị xâm hại dưới các hình thức khác nhau bao gồm bạo lực, xâm hại tình dục, mua bán, bỏ rơi, bỏ mặc chiếm khoảng 5% tổng số trẻ em Việt Nam. Theo báo cáo này, tính từ ngày 01/01/2015 đến ngày 30/6/2019, cả nước đã phát hiện, xử lý về hình sự và hành chính 8.091 vụ xâm hại trẻ em với 8.709 trẻ em bị xâm hại, trong đó xâm hại tình dục là 6.364 vụ với 6.432 trẻ em, chiếm 73,85% tổng số trẻ em bị xâm hại. Những vụ việc được báo cáo và đưa ra xét xử này chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, bởi vì rất nhiều vụ việc không được tố giác do kỳ thị, thái độ dung túng của xã hội, xấu hổ, sợ hãi, và thiếu niềm tin vào hệ thống tư pháp. Thực tế cho thấy, tội phạm xâm hại phụ nữ và người chưa thành niên nói chung, đặc biệt là tội phạm xâm hại tình dục, đang có chiều hướng gia tăng. Đây là những tội phạm rất nguy hiểm, không chỉ gây ra thiệt hại cho xã hội, làm băng hoại nền tảng đạo đức mà còn gây ra những tổn thương nặng nề về thể chất và tâm lý rất khó khắc phục đối với nạn nhân. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với việc nghiên cứu, xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp luật và nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm xâm hại phụ nữ và người chưa thành niêntại Việt Nam trong thời gian tới.
Trong bối cảnh đó, thực hiện sự chỉ đạo của Bộ Công an về việc triển khai hoạt động hợp tác quốc tế về pháp luật năm 2022 do Bộ Tư pháp là cơ quan chủ quản, Học viện An ninh nhân dân phối hợp với UNICEF đồng chủ trì tổ chức Hội thảo quốc tế “Chia sẻ chuẩn mực quốc tế và các điển hình tốt trên thế giới về phòng, chống tội phạm xâm hại phụ nữ và người chưa thành niên - Bài học kinh nghiệm và khuyến nghị cho Việt Nam” với sự tham gia của các nhà khoa học trong nước cũng như nước ngoài ở nhiều lĩnh vực liên quan cùng nhiều cán bộ, lãnh đạo trực tiếpthực hiện hoạt động phòng, chống tội phạm xâm hại phụ nữ và người chưa thành niên ở Việt Nam. Nội dung các bài tham luận của Hội thảo chia sẻ và cung cấp những thông tin khoa học chuyên sâu về pháp luật quốc tế và pháp luật một số quốc gia điển hình trên thế giới về phòng, chống tội phạm xâm hại phụ nữ và người chưa thành niên cũng như những kinh nghiệm thực tiễn về triển khai thực hiện phòng, chống tội phạm xâm hại phụ nữ và người chưa thành niên trên thế giới và tại Việt Nam. Thông qua đó, kết quả Hội thảo góp phần cung cấp luận cứ quan trọng trong việc tiếp tục hoàn thiện khung chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả phòng, chống tội phạm xâm hại phụ nữ và người chưa thành niên tại Việt Nam trong thời gian tới./.