1. Chất lượng vụ việc TGPL
Chất lượng vụ việc TGPL được thể hiện thông qua các đặc trưng cơ bản sau đây:
+ Cơ sở pháp lý: Việc thực hiện TGPL phải tuân thủ đầy đủ các quy định của pháp luật về TGPL và các quy định của pháp luật có liên quan.
+ Chủ thể cung cấp dịch vụ: người thực hiện TGPL phải đáp ứng điều kiện, tiêu chuẩn nhất định; là người có kiến thức pháp luật, kỹ năng nghề nghiệp và phẩm chất đạo đức mà pháp luật đã quy định và ý thức rõ nghề nghiệp của mình khi thực hiện TGPL.
+ Việc cung cấp dịch vụ pháp lý đáp ứng nhu cầu hợp pháp của người được TGPL hoặc do công lý đòi hỏi theo quy định của pháp luật, phù hợp với đặc điểm về tâm lý giới tính, lứa tuổi, nghề nghiệp của người được TGPL (phụ nữ, trẻ em, người nghèo, người dân tộc thiểu số...). Đây chính là những mong muốn được hình thành từ quyền, lợi ích chính đáng của người được TGPL được pháp luật bảo hộ và góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật.
+ Việc thực hiện TGPL phải đáp ứng được mục tiêu của hoạt động TGPL, giúp cho người được TGPL bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình, nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật. Bên cạnh đó, lợi ích cá nhân, lợi ích cộng đồng và lợi ích xã hội có sự thống nhất, hài hòa nên qua việc sử dụng dịch vụ pháp lý sẽ góp phần tích cực vào việc nâng cao ý thức pháp luật, bảo vệ công lý, bảo đảm công bằng xã hội, phòng ngừa, hạn chế tranh chấp và vi phạm pháp luật trong nhân dân.
2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng TGPL
Năng lực nghề nghiệp của người thực hiện TGPL là một yếu tố quan trọng nhất quyết định chất lượng vụ việc TGPL; bao gồm bằng cấp, kỹ năng nghề nghiệp và đạo đức nghề nghiệp của người thực hiện TGPL.
a) Năng lực của người thực hiện TGPL: bao gồm trình độ, năng lực chuyên môn, kỹ năng TGPL của người thực hiện TGPL quyết định trực tiếp đến chất lượng vụ việc TGPL.
b) Đạo đức nghề nghiệp: Để cung cấp các dịch vụ TGPL có chất lượng tốt thì việc hành xử đúng mực, độc lập, trung thực, bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích của người được TGPL... được quy định trong Quy tắc đạo đức của người thực hiện TGPL rất quan trọng.
c) Trình độ nhận thức, tâm lý, truyền thống văn hóa của người dân thuộc diện được TGPL: Dịch vụ pháp lý miễn phí có nội dung là cung cấp kiến thức pháp luật và sử dụng các biện pháp luật định để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các đối tượng được TGPL. Vì vậy mức độ lĩnh hội và thu nạp kiến thức pháp lý cũng như khả năng phối hợp và hỗ trợ người thực hiện TGPL để người dân bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình phụ thuộc rất nhiều vào nhận thức, tâm lý, truyền thống văn hóa của người dân thuộc diện được TGPL.
3. Đánh giá chất lượng vụ việc TGPL
Một vụ việc TGPL hoàn thành được coi là sản phẩm của quá trình thực hiện TGPL của người thực hiện TGPL. Tuy nhiên, không phải lúc nào tự thân vụ việc cũng có thể khẳng định được chất lượng của nó. Chính vì vậy, để đánh giá chất lượng vụ việc, cần có tiêu chuẩn chất lượng dùng làm công cụ để đánh giá và hình thành cơ chế đánh giá chất lượng vụ việc TGPL.
Đặc điểm của hoạt động đánh giá chất lượng vụ việc TGPL:
- Là hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền;
- Đối tượng của hoạt động đánh giá là những vụ việc TGPL đã hoàn thành;
- Hoạt động đánh giá phải tuân thủ những trình tự, thủ tục theo quy định của pháp luật;
- Hoạt động đánh giá phải căn cứ vào những tiêu chí đánh giá nhất định theo quy định của pháp luật.
Chủ thể đánh giá chất lượng vụ việc TGPL
Cơ quan đánh giá chất lượng: Theo quy định tại Thông tư số 12/2018/TT-BTP thì cơ quan có thẩm quyền đánh giá chất lượng vụ việc TGPL gồm:
+ Cục TGPL – Bộ Tư pháp
+ Sở Tư pháp tỉnh thành phố trực thuộc Trung ương.
- Người thực hiện đánh giá chất lượng: Thông tư số 12/2018/TT-BTP không quy định cụ thể tiêu chuẩn, điều kiện của người thực hiện đánh giá chất lượng vụ việc mà giao quyền lựa chọn người đánh giá chất lượng vụ việc cho cơ quan có thẩm quyền đánh giá vụ việc quyết định.
Phạm vi đánh giá
- Cục TGPL thuộc Bộ Tư pháp với tư cách là cơ quan quản lý nhà nước ở Trung ương có thẩm quyền đánh giá chất lượng vụ việc của các tổ chức thực hiện TGPL (Trung tâm TGPL Nhà nước, tổ chức tham gia TGPL) trong phạm vi toàn quốc.
- Sở Tư pháp thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương với tư cách là cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương có thẩm quyền đánh giá chất lượng vụ việc của các tổ chức thực hiện TGPL (Trung tâm TGPL Nhà nước, các tổ chức tham gia) thuộc địa phương mình.
Khi tiến hành đánh giá chất lượng vụ việc TGPL, phạm vi đánh giá cần phải xác định rõ trong Kế hoạch đánh giá chất lượng vụ việc TGPL theo yêu cầu của công tác quản lý nhà nước về TGPL ở Trung ương và địa phương.
Loại vụ việc và lựa chọn vụ việc để đánh giá chất lượng
a) Loại vụ việc đánh giá chất lượng
So với quy định của Bộ Tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc TGPL được ban hành kèm theo Thông tư số 02/2013/TT-BTP ngày 05/01/2013 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp thì quy định về loại vụ việc thuộc đối tượng đánh giá chất lượng của Thông tư số 12/2018/TT-BTP hẹp hơn. Theo đó, chỉ có 02 loại vụ việc thuộc đối tượng đánh giá chất lượng: (1) Vụ việc tham gia tố tụng; (2) Vụ việc đại diện ngoài tố tụng.
- Lựa chọn vụ việc để đánh giá chất lượng
- Đánh giá thường xuyên: Các vụ việc có thể được lựa chọn toàn bộ hoặc theo xác xuất để đánh giá theo các tiêu chí sau:
+ Vụ việc phức tạp, điển hình theo quy định của pháp luật;
+ Các vụ việc khác theo yêu cầu quản lý.
- Đánh giá đột xuất: Có thể xem xét các yếu tố sau để lựa chọn vụ việc
+ Vụ việc có kiến nghị, khiếu nại của người được TGPL hoặc phản ánh của cơ quan, tổ chức, cá nhân, phương tiện thông tin đại chúng về chất lượng vụ việc TGPL hoặc có căn cứ khác cho rằng việc thực hiện TGPL chưa bảo đảm chất lượng theo quy định của pháp luật;
+ Vụ việc có yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại của người được TGPL hoặc người đại diện hợp pháp của họ liên quan đến vụ việc TGPL.
Cách thức đánh giá chất lượng
Khi tiến hành đánh giá chất lượng vụ việc TGPL, trưởng đoàn đánh giá chất lượng vụ việc TGPL có trách nhiệm công bố quyết định đánh giá chất lượng vụ việc TGPL đối với tổ chức thực hiện thuộc diện đánh giá chất lượng. (Thành viên đoàn đánh giá do Cục TGPL hoặc Giám đốc Sở Tư pháp quyết định, có thể bao gồm cán bộ của Cục TGPL hoặc Sở Tư pháp, người thực hiện TGPL, các luật sư có kinh nghiệm, thẩm phán, điều tra viên, kiểm sát viên, chuyên gia pháp luật...). Việc đánh giá có thể được thực hiện như sau:
- Người đứng đầu tổ chức thực hiện TGPL, người thực hiện TGPL có vụ việc được đánh giá báo cáo nhanh về những nội dung theo yêu cầu của Đoàn.
- Xem xét báo cáo kết quả hoạt động TGPL, báo cáo kết quả thẩm định chất lượng vụ việc TGPL của tổ chức thực hiện TGPL. Vấn đề cần lưu ý là việc đánh giá chất lượng độc lập và không phụ thuộc vào kết quả thẩm định chất lượng do tổ chức thực hiện TGPL thực hiện;
- Trực tiếp kiểm tra, nghiên cứu, xem xét hồ sơ vụ việc TGPL.
- Nghiên cứu các ý kiến phản hồi, kiến nghị hoặc ý kiến của người được TGPL hoặc người đại diện hợp pháp của họ (nếu có).
- Xem xét ý kiến phản hồi, kiến nghị hoặc phản ánh của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan hoặc các phương tiện thông tin đại chúng (nếu có).
- Tiếp xúc, làm việc để nghe ý kiến đánh giá, phản hồi của người được TGPL và cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan về chất lượng vụ việc TGPL.
- Tham khảo ý kiến các chuyên gia pháp luật, luật sư, trợ giúp viên pháp lý có kinh nghiệm, người tiến hành tố tụng,…
Trong quá trình đánh giá, Trưởng đoàn hoặc thành viên Đoàn có thể đề nghị người có trách nhiệm, người có liên quan cung cấp thêm một số thông tin về những vấn đề chưa rõ.
Trong trường hợp cần thiết, để kiểm tra, xác minh thông tin, tài liệu hoặc làm rõ những vấn đề có liên quan đến nội dung vụ việc, yêu cầu TGPL hay việc tuân thủ các quy định của pháp luật, đạo đức, kỹ năng, kiến thức của người thực hiện TGPL thì Trưởng đoàn đánh giá có thể quyết định tiến hành làm việc với các cơ quan, tổ chức và cá nhân có liên quan. Kết quả kiểm tra, xác minh thông tin, tài liệu liên quan cần phải được thể hiện bằng văn bản.
- Khi đánh giá chất lượng vụ việc TGPL, các thành viên trong đoàn tiến hành đánh giá và cho điểm theo các tiêu chí đánh giá để ghi vào phiếu điểm.
Tiêu chí đánh giá chất lượng vụ việc TGPL
Theo quy định của Thông tư 12/2018/TT-BTP, việc đánh giá chất lượng dựa trên các tiêu chí sau:
Thứ nhất, về trách nhiệm nghề nghiệp của người thực hiện TGPL, trách nhiệm nghề nghiệp của người thực hiện TGPL là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng vụ việc TGPL. Do đó đòi hỏi người thực hiện TGPL phải tuân thủ pháp luật, đạo đức nghề nghiệp, độc lập, tôn trọng sự thật khách quan, bảo đảm thời hạn, thời hiệu, tiến độ thực hiện công việc; trường hợp cần thiết, phải giải thích, hướng dẫn, cung cấp thông tin kịp thời về vụ việc cho người được TGPL nhằm giúp người được TGPL bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ một cách kịp thời, hiệu quả.
Thứ hai, về việc thực hiện vụ việc TGPL của người thực hiện TGPL, hoạt động TGPL là một loại hình dịch vụ pháp lý miễn phí, được thực hiện trên cơ sở yêu cầu của người được TGPL và quy định của pháp luật. Do vậy, người thực hiện TGPL thực hiện TGPL trên cơ sở yêu cầu TGPL và phạm vi được phân công. Bên cạnh đó, khi thực hiện TGPL vụ việc cụ thể, để bảo đảm chất lượng vụ việc thì đòi hỏi người thực hiện TGPL phải bảo đảm tính toàn diện, kịp thời, đúng pháp luật thông qua một số hoạt động như: Thu thập các thông tin, tài liệu, chứng cứ có liên quan đến vụ việc; Nghiên cứu và áp dụng đầy đủ các quy định pháp luật có liên quan để bảo đảm nội dung TGPL đúng và phù hợp với pháp luật; Tham gia các hoạt động tố tụng hoặc tham gia các hoạt động đại diện ngoài tố tụng để kịp thời có giải pháp bảo vệ bảo quyền, lợi ích hợp pháp của người được TGPL,…
Thứ ba, về sự hài lòng của người được TGPL, sự hài lòng của người được TGPL trước hết được thể hiện thông qua việc đánh giá thái độ, cách thức, tác phong làm việc,… của người thực hiện TGPL. Do vậy, khi thực hiện TGPL đòi hỏi người thực hiện TGPL phải có tinh thần, thái độ, tác phong làm việc, cách thức tiến hành công việc… phù hợp và đúng mực để giúp cho người được TGPL hiểu rõ lợi ích mà người thực hiện TGPL, tổ chức thực hiện TGPL mang lại cho họ, đồng thời giúp họ nhận thức, hiểu rõ những quy định của pháp luật hoặc mang lại những lợi ích vật chất từ việc giải quyết của cơ quan có thẩm quyền với sự TGPL của người thực hiện TGPL .v.v.
Bên cạnh việc quy định rõ các tiêu chí đánh giá chất lượng vụ việc TGPL, Thông tư 12/2018/TT-BTP cũng quy định cơ cấu điểm (Điều 16), cụ thể như sau:
* Tiêu chí về trách nhiệm nghề nghiệp của người thực hiện TGPL (30 điểm)
- Tuân thủ pháp luật, trung thực, tôn trọng sự thật khách quan (10 điểm);
- Giải thích, hướng dẫn, cung cấp thông tin kịp thời về vụ việc cho người được TGPL (10 điểm);
- Bảo đảm thời gian, tiến độ thực hiện vụ việc (10 điểm).
* Tiêu chí về thực hiện TGPL (60 điểm)
- Thực hiện TGPL phù hợp với yêu cầu TGPL và phạm vi được phân công (05 điểm);
- Thu thập các thông tin, tài liệu, chứng cứ có liên quan đến vụ việc (10 điểm);
- Nghiên cứu và áp dụng đầy đủ các quy định pháp luật có liên quan để bảo đảm nội dung TGPL đúng và phù hợp với pháp luật (20 điểm);
- Tham gia các hoạt động tố tụng hoặc tham gia các hoạt động đại diện ngoài tố tụng để kịp thời có giải pháp bảo vệ bảo quyền, lợi ích hợp pháp của người được TGPL (20 điểm);
- Quá trình thực hiện TGPL được thể hiện đầy đủ trong hồ sơ vụ việc TGPL (05 điểm).
* Tiêu chí về sự hài lòng của người được TGPL trên cơ sở ý kiến phản hồi của người được TGPL hoặc người thân thích (10 điểm).
Theo đó, Thông tư này cũng quy định cụ thể về việc xếp loại chất lượng vụ việc TGPL như sau:
- Vụ việc chất lượng tốt: Vụ việc có tổng số điểm đạt từ 90 điểm trở lên;
- Vụ việc chất lượng khá: Vụ việc có tổng số điểm đạt từ 70 đến dưới 90 điểm;
- Vụ việc đạt chất lượng: Vụ việc có tổng số điểm đạt từ 50 đến dưới 70 điểm;
- Vụ việc không đạt chất lượng: Vụ việc có tổng số điểm đạt dưới 50 điểm hoặc vụ việc mà người thực hiện TGPL hoặc tổ chức thực hiện TGPL vi phạm điều cấm quy định tại khoản 1 Điều 6 của Luật TGPL.