Các chính sách ưu đãi của Nhà nước đối với người dân tộc thiểu số và một số lưu ý khi truyền thông về trợ giúp pháp lý cho đồng bào dân tộc

I. VÀI NÉT VỀ CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở NƯỚC TA
Theo thống kê, Việt Nam có 53 dân tộc thiểu số (DTTS) với 14,119 triệu người, chiếm 14,68% dân số cả nước[1].
- Quy mô dân số các DTTS không đồng đều: Có 06 dân tộc có dân số trên 01 triệu người (Tày, Thái, Mường, Mông, Nùng, Khmer); 14 dân tộc dưới 10.000 người, trong đó có 05 dân tộc dưới 1.000 người là Ơ Đu, Brâu, Rơ Măm, Pu Péo và Si La.
- Các DTTS cư trú đan xen nhau: Đồng bào DTTS sinh sống thành cộng đồng, đan xen với nhau và với dân tộc Kinh. Trong 51 tỉnh, thành phố có đông đồng bào DTTS: Có 08 tỉnh đồng bào DTTS chiếm trên 70% dân số; 04 tỉnh chiếm từ 50-70% dân số; 05 tỉnh chiếm từ 30-50% dân số; 12 tỉnh chiếm 10-30%  dân số và 34 tỉnh có dưới 10% DTTS.
Hiện nay, xu hướng đan xen giữa các dân tộc ngày càng trở nên phổ biến. Trên địa bàn một xã, huyện, tỉnh vùng DTTS&MN thường có nhiều thành phần dân tộc cùng chung sống. Tình trạng cư trú xen kẽ dẫn tới sự giao lưu kinh tế - văn hóa, tăng cường sự hiểu biết, hòa hợp, xích lại gần nhau, hỗ trợ nhau cùng phát triển và tăng cường khối đại đoàn kết dân tộc.
- Hầu hết các DTTS sinh sống ở miền núi, biên giới, vùng sâu, vùng xa: Đồng bào các DTTS tập trung chủ yếu ở một số tỉnh khu vực miền núi phía Bắc (khoảng 07 triệu người), Tây Nguyên (khoảng 2,2 triệu người), Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung (2,1 triệu người), Tây Nam Bộ (1,3 triệu người), Đông Nam Bộ (01 triệu người). Chỉ có 03 dân tộc (Khmer, Chăm, Hoa) sinh sống tập trung ở vùng đồng bằng và thành thị. Ngoài ra, còn có nhiều người DTTS sinh sống rải rác ở khắp các tỉnh, thành phố trong cả nước.
Tuyến biên giới đất liền của Việt Nam với tổng chiều dài là 4.924,025km, có 435 xã, phường, thị trấn thuộc 103 huyện của 25 tỉnh^[2]; trong đó hiện nay vùng DTTS có 315 xã thuộc 92 huyện của 23 tỉnh (trừ Long An và Đồng Tháp). Dọc tuyến biên giới đất liền của Việt Nam với Trung Quốc, Lào và Campuchia chủ yếu là người DTTS sinh sống (chiếm khoảng 67,4%)^[3]. Nhiều DTTS có quan hệ sắc tộc, anh em dòng họ và có chung đặc điểm văn hóa với các dân tộc bên kia biên giới. Các DTTS cư trú ở những địa bàn trọng yếu dọc tuyến biên giới giữ vai trò rất quan trọng trong việc giữ gìn cột mốc biên giới, bảo vệ an ninh quốc gia.
- KT-XH của nhiều DTTS phát triển không đồng đều và còn nhiều khó khăn: Do các nguyên nhân về lịch sử, điều kiện tự nhiên, xã hội, sự phát triển không đồng đều giữa các dân tộc là khá phổ biến ở các quốc gia đa dân tộc trong đó có Việt Nam. Sau hơn 30 năm đổi mới, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm, đầu tư phát triển KT-XH vùng DTTS&MN và đã đạt được nhiều thành tựu to lớn. Tuy nhiên, khoảng cách phát triển, chênh lệch mức sống giữa các DTTS, giữa DTTS với dân tộc đa số và giữa các vùng miền vẫn có xu hướng ngày càng doãng ra^[4].
Trong 53 DTTS hiện nay, có 32 dân tộc còn gặp nhiều khó khăn và 14 dân tộc có khó khăn đặc thù^[5]. Khắc phục sự phát triển không đồng đều về KT-XH giữa các dân tộc là nhiệm vụ quan trọng của chính sách dân tộc ở Việt Nam trong thời gian tới nhằm đảm bảo sự ổn định chính trị xã hội.
- Văn hóa các DTTS rất đa dạng, phong phú: Văn hoá các DTTS Việt Nam là hệ giá trị phản ánh chiều sâu về lịch sử, mối quan hệ và ứng xử giữa con người với thiên nhiên, con người với nhau trong đời sống xã hội. Các DTTS Việt Nam không phụ thuộc số dân hay trình độ phát triển KT-XH đều có những sắc thái văn hóa độc đáo. Văn hóa các dân tộc thể hiện qua ngôn ngữ, chữ viết, văn học nghệ thuật; văn hóa ăn, mặc, tâm lý, phong tục, tập quán, lối sống; văn hoá sản xuất, kiến trúc,... Mỗi dân tộc có sắc thái văn hóa riêng, góp phần tạo nên sự đa dạng, phong phú, thống nhất của nền văn hóa các dân tộc Việt Nam. 
- Tồn tại đời sống tín ngưỡng, tôn giáo trong đồng bào DTTS: Ở nước ta,          53 DTTS đều có những loại hình tín ngưỡng cơ bản như Tín ngưỡng thờ cũng tổ tiên, Tín ngưỡng nông nghiệp, Tín ngưỡng đa thần (vạn vật hữu linh – vạn vật đều có linh hồn…). Bên cạnh đó, Việt Nam là quốc gia đa tôn giáo, có tôn giáo tồn tại ở một số dân tộc, có tôn giáo gắn với 01 dân tộc riêng. Đạo Phật Bắc tông, đạo Công giáo, đạo Tin lành… tồn tại ở vùng người Kinh, Hoa, Mông; đạo Phật Nam tông ở vùng đồng bào Khmer các tỉnh miền Tây Nam Bộ; đạo Hồi Islam ở vùng người Chăm Nam Bộ; đạo Bàlamôn và Hồi giáo Bàni ở vùng người Chăm các tỉnh miền Trung…Mỗi tôn giáo ở nước ta đều xây dựng phương châm – đường hướng hành đạo cụ thể của mình với tư cách là một bộ phận của dân tộc Việt Nam, đó cũng là biểu hiện các sắc thái văn hóa tôn giáo ở nước ta.
- Các DTTS có mối quan hệ đoàn kết, gắn bó, cùng nhau bảo vệ và xây dựng đất nước: Cộng đồng các dân tộc Việt Nam cùng chung một vận mệnh lịch sử, gắn bó với nhau từ thời dựng nước và được thử thách trong tiến trình lịch sử tạo nên truyền thống yêu nước; đoàn kết trong thích ứng với điều kiện tự nhiên và đấu tranh chống giặc ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc; cần cù, sáng tạo trong lao động sản xuất, xây dựng đất nước.
Những năm qua, mặc dù được Đảng và Nhà nước quan tâm, có nhiều chủ trương, chính sách, biện pháp hỗ trợ, đầu tư phát triển để nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho đồng bào các DTTS, vùng DTTS,MN đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, song do xuất phát điểm thấp nên KT-XH vùng DTTS&MN vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức, là vùng 05 “nhất” so với cả nước: (1) Cơ sở hạ tầng, địa bàn khó khăn nhất, (2) Tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo cao nhất, (3) Khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản thấp nhất, (4) Chất lượng nguồn nhân lực thấp nhất, (5) Quốc phòng, an ninh tiềm ẩn nguy cơ nhiều nhất. Khoảng cách chênh lệch về mức sống giữa các dân tộc, vùng miền có xu hướng tăng lên; vùng DTTS,MN có nguy cơ ngày càng bị tụt hậu so với sự phát triển chung của cả nước, hộ nghèo dần dần chủ yếu là hộ người DTTS và có nguy cơ bị bỏ lại phía sau.
Vì vậy, cần tiếp tục hoàn thiện và thực hiện có hiệu quả các chính sách dân tộc của Đảng và Nhà nước nhằm góp phần phát triển KT-XH vùng DTTS,MN.
II. CÁC CHÍNH SÁCH ƯU ĐÃI CỦA NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ
Chính sách dân tộc được hiểu là chính sách do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước ban hành, cơ quan hành pháp tổ chức thực hiện (Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, UBND các cấp) có tác động trực tiếp đến người DTTS, vùng DTTS, MN. Chính sách dân tộc mang bản chất giai cấp của nhà nước, thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước trong việc ưu tiên, ưu đãi đầu tư, hỗ trợ đối với đồng bào DTTS và vùng DTTS, MN nhằm thiết lập sự bình đẳng và hoà nhập phát triển, củng cố, tăng cường sự đoàn kết thống nhất của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Chính sách dân tộc là công cụ hữu hiệu chủ yếu để nhà nước thực hiện chức năng, nhiệm vụ quản lý về công tác dân tộc, duy trì sự tồn tại và phát triển KT-XH vùng DTTS, MN và phục vụ mọi người dân. Dưới góc độ quản lý, quản trị quốc gia, nhà nước sử dụng chính sách dân tộc như một công cụ quan trọng tác động vào các lĩnh vực đời sống xã hội vùng đồng bào DTTS, MN để đạt được mục tiêu định hướng của nhà nước.
- Trước thời kỳ đổi mới (1986): Trong các giai đoạn lịch sử đấu tranh giành độc lập dân tộc, kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, bảo vệ biên giới Tổ quốc và xây dựng đất nước, công tác dân tộc tập trung vận động đồng bào các DTTS tham gia ủng hộ cách mạng, phục vụ kháng chiến, ổn định sản xuất và đời sống, giải quyết các vấn đề xã hội do hậu quả chiến tranh để lại, thực hiện định canh định cư và các chính sách xã hội. Vì vậy, giai đoạn này chưa ghi nhận được những chính sách dân tộc cụ thể nhằm phát triển KT-XH vùng DTTS, MN.
- Giai đoạn 1986 – 2000: Để cụ thể hoá Nghị quyết số 22-NQ/TW của Bộ Chính trị, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Quyết định số 72/HĐBT, ngày 13/3/1990 về một số chủ trương, chính sách cụ thể phát triển kinh tế - xã hội miền núi; triển khai thực hiện các chương trình phát triển kinh tế - xã hội 06 tỉnh đặc biệt khó khăn miền núi phía Bắc, Tây Nguyên, Đồng bằng sông Cửu Long; xây dựng một số chương trình, dự án, chính sách như: Chương trình phát triển kinh tế - xã hội các xã đặc biệt khó khăn, miền núi, vùng sâu, vùng xa (gọi tắt là Chương trình 135); chương trình xây dựng trung tâm cụm xã, định canh định cư, xóa bỏ cây thuốc phiện; các chính sách trợ cước, trợ giá; hỗ trợ phát triển giáo dục, y tế; chính sách về tài chính, ngân hàng...
Bên cạnh các chính sách khung, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành hàng loạt chính sách dân tộc cụ thể trên các lĩnh vực kinh tế, giáo dục, y tế, văn hoá, xã hội và quốc phòng an ninh nhằm phát triển toàn diện vùng DTTS,MN. Đến hết năm 2018, có 118 văn bản liên quan đến chính sách dân tộc còn hiệu lực, bao gồm: 50 văn bản chính sách chung không nêu cụ thể đến DTTS, 13 văn bản chính sách chung có đề cập đến DTTS, 21 văn bản chính sách vùng có DTTS và 34 văn bản chính sách cho riêng vùng DTTS và đồng bào DTTS ^[6]  
Ngoài các chính sách dân tộc do Trung ương ban hành, nhiều tỉnh, thành phố đã ban hành chính sách đặc thù sử dụng ngân sách địa phương để đầu tư, hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS, MN. 8. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về công tác trợ giúp pháp lý ho người DTTS theo hướng mở rộng đối tượng, địa bàn thụ hưởng và đơn giản hoá trình tự, thủ tục về trợ giúp pháp lý; tăng cường quản lý nhà nước đối với truyền thông về trợ giúp pháp lý cho đồng bào DTTS./.