Điện Biên là tỉnh miền núi, biên giới phía Tây Bắc, với diện tích tự nhiên 9.562,9 km
2, có đường biên giới với 02 nước Lào và Trung Quốc dài 455,573km (với Lào là 414,712 km; Trung Quốc là 40,861 km); Dân số trên 64 vạn người, gồm 19 dân tộc cùng sinh sống trong đó (dân tộc Mông chiếm 38,12%, dân tộc Thái chiếm 35,69%, dân tộc Kinh chiếm 17,38%, dân tộc Khơ Mú chiếm 3,3%, còn lại là các dân tộc khác. Tỉnh có 10 đơn vị hành chính gồm 01 thành phố, 01 thị xã và 08 huyện; Tổng số 126/129 xã, phường, thị trấn vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) trên địa bàn tỉnh (trong đó 29 xã biên giới, 94 xã đặc biệt khó khăn và 954 thôn, bản đặc biệt khó khăn). Tỷ lệ hộ nghèo toàn tỉnh năm 2022 là 30,35%; hộ nghèo dân tộc thiểu số chiếm 99,13% trên tổng số hộ nghèo toàn tỉnh.
Tình hình tư tưởng, đời sống của Nhân dân các dân tộc thiểu số tỉnh cơ bản ổn định. Tình hình an ninh - chính trị ổn định, trật tự an toàn được giữ vững. Hệ thống chính trị từ tỉnh đến cơ sở được củng cố và kiện toàn, phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết các dân tộc. Hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh tiếp tục được quan tâm đầu tư theo hướng đồng bộ, hoàn thiện, mang tính kết nối, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động kinh tế, xã hội phát triển. Mạng lưới giao thông không ngừng được cải thiện, đường ô tô đến trung tâm các xã tiếp tục được nâng cấp; 100% số xã, phường, thị trấn có trạm y tế; 91,5% số xã, phường, thị trấn đạt bộ tiêu chí quốc gia về y tế; 100% xã, phường có điện lưới quốc gia; 129/129 xã, phường, thị trấn được phủ sóng thông tin di động 3G và 4G; toàn tỉnh có 21 xã đạt chuẩn nông thôn mới. Đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh tích cực tham gia lao động sản xuất và thực hiện có hiệu quả các cuộc vận động, các phong trào thi đua yêu nước; nhân dân các dân tộc tin tưởng, đồng tình, ủng hộ chủ trương, sự chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền các cấp trong việc triển khai và tổ chức thực hiện các mục tiêu nhiệm vụ, kế hoạch. Công tác xóa đói giảm nghèo, các chính sách an sinh xã hội thực hiện có hiệu quả, tập trung chăm lo đời sống vật chất tinh thần cho nhân dân; tổ chức thăm hỏi tặng quà hỗ trợ nhân dịp tết Nguyên đán, đảm bảo mọi người, mọi nhà đón tết vui xuân, an toàn, tiết kiệm phù hợp với nếp sống văn minh, truyền thống văn hóa, thuần phong mỹ tục, tập quán của địa phương. Nhân dân các dân tộc trong tỉnh tích cực hưởng ứng phong trào thi đua yêu nước, các cuộc vận động, thi đua lập thành tích chào mừng các sự kiện quan trọng, các ngày lễ lớn của đất nước, của tỉnh và của địa phương. Thời tiết diễn biến thất thường, tình hình dịch bệnh trên người tại một số địa phương trên địa bàn tỉnh diễn biến phức tạp...
Thời gian qua, các cấp, ngành trên địa bàn tỉnh đã không ngừng nỗ lực thực hiện công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho đồng bào vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Qua đó, góp phần nâng cao nhận thức pháp luật, xây dựng khối
đại đoàn kết các dân tộc, giữ vững quốc phòng - an ninh vùng biên giới. Bên cạnh những kết quả đã đạt được vẫn còn tồn tại thực trạng một số người ở một số địa bàn hiểu biết pháp luật còn hạn chế, nhận thức không đầy đủ các quy định pháp luật, ví dụ một vài nhóm đồng bào dân tộc thiểu số người H’Mông, Thái, Cống… nhất là trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình và công tác biên giới nơi có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống. Nhằm giúp người dân nâng cao nhận thức, hiểu biết pháp luật, từng bước thay đổi tập quán lạc hậu trong hôn nhân, thời gian qua, Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành văn bản chỉ đạo thực hiện các chương trình, đề án phổ biến, giáo dục pháp luật hoặc lồng ghép thực hiện như: Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống ma túy và phòng, chống tội phạm; đề án “Tuyên truyền, phổ biến pháp luật về phòng, chống tham nhũng; đề án “Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng dân tộc thiểu số giai đoạn 2015-2025”; đề án “Tăng cường công tác phổ biến giáo dục pháp luật nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho thanh, thiếu niên”,… Đặc biệt từ khi thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, các huyện, thị xã, thành phố trong toàn tỉnh đã thường xuyên tổ chức tuyên truyền, nâng cao nhận thức pháp luật trong đó có trợ giúp pháp lý cho phụ nữ, trẻ em vùng đồng bào dân tộc thiểu số nói riêng; cộng đồng các dân tộc thiểu số nói chung bằng nhiều hình thức phong phú, phù hợp tập quán, nhận thức của người dân.
Người dân tộc thiểu số sinh sống tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn thuộc diện được trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh đang chiếm khoảng 85% dân số. Trong những năm qua, Ban dân tộc luôn quan tâm, chú trong đến việc đảm bảo các chính sách cho người DTTS trong đó có chính sách TGPL miễn phí. Ban Dân tộc tỉnh và Sở Tư pháp (Trung tâm TGPL) đã phối hợp thực hiện truyền thông trợ giúp pháp lý cho người dân nói chung và người dân tộc thiểu số nói riêng; đến nay kết quả thực hiện các nội dung của chương trình có chuyển biến tích cực, thể hiện rõ nét ở trong công tác phối hợp truyền thông pháp luật về TGPL, Ban Dân tộc đã phối hợp thực hiện một số hoạt động thuộc công tác TGPL thông qua Chương trình MTQG DTMN. Trong 02 năm (2022, 2023) công tác phối hợp thực hiện TGPL đã đạt được những kết quả:
Tổ chức truyền thông trực tiếp điểm hướng dẫn tại vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Trung tâm tổ chức thực hiện 59 đợt truyền thông về TGPL tại 530 lượt thôn/ bản thuộc 116 lượt xã trên địa bàn 10 huyện/ thị xã/ thành phố thuộc tỉnh.Các buổi truyền thông thu hút 23.988 lượt người tham dự, thực hiện giải đáp pháp luật
469 việc cho
469 lượt người có yêu cầu trợ giúp pháp lý thuộc các lĩnh vực đất đai, dân sự hôn nhân và gia đình, chế độ trợ cấp xã hội, hình sự...; các Đoàn công tác tổ chức nói chuyện chuyên đề pháp luật thuộc lĩnh vực pháp luật hình sự, dân sự, hôn nhân gia đình, hộ tịch, chế độ trợ cấp xã hội; cấp phát miễn phí tờ gấp pháp luật TGPL cho người dân gồm: 58.009 tờ gấp pháp luật về trợ giúp pháp lý, 3000 tờ gấp trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật. Qua các đợt truyền thông pháp luật tại các điểm thôn/ bản đã cung cấp kiến thức, thông tin pháp luật về TGPL giúp người được TGPL tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi nâng cao khả năng tiếp cận và thụ hưởng dịch vụ TGPL. Bên cạnh đó, việc tư vấn vướng mắc pháp luật trực tiếp tại các buổi truyền thông giúp người được TGPL hiểu và bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của mình khi gặp vướng mắc, tranh chấp pháp luật.
- Tổ chức 02 hội nghị tập huấn kỹ năng thực hiện trợ giúp pháp lý trong lĩnh vực hành chính chuyên sâu cho trợ giúp viên pháp lý, luật sư thực hiện trợ giúp pháp lý và chuyên viên trợ giúp pháp lý với 80 đại biểu tham dự.
- Tổ chức 11 đợt tập huấn kiến thức pháp luật về trợ giúp pháp lý tại các xã: Ẳng Nưa huyện Mường Ảng, xã Mường Pồn, Pa Thơm huyện Điện Biên, xã Mường Toong huyện Mường Nhé, xã Xá Nhè huyện Tủa Chùa, xã Na Cô sa huyện Nậm Pồ, xã Quài Tở huyện Tuần Giáo, xã Pá Khoang thành phố Điện Biên phủ, xã Huổi Lèng huyện Mường Chà, xã Na Son huyện Điện Biên Đông, xã Lay Nưa, thị xã Mường Lay. Tại các buổi tập huấn thu hút 451 người là cán bộ cơ sở, già làng, trưởng bản, người uy tín trong cộng đồng tham dự; Thực hiện cấp phát cho người tham dự hội nghị 451 cuốn cẩm nang pháp luật về trợ giúp pháp lý, 451 cuốn tài liệu bồi dưỡng kiến thức pháp luật và kỹ năng tiếp cận về trợ giúp pháp lý năm 2022.
Thông qua phối hợp thực hiện các hoạt động truyền thông, tập huấn nâng cao kiến thức, kỹ năng tiếp cận dịch vụ TGPL cho đồng bào DTTS; giúp người dân biết quyền được TGPL miễn phí, phương thức để thụ hưởng dịch vụ pháp lý hiệu quả. Với các hoạt động truyền thông pháp luật, hội nghị tập huấn được tổ chức đến tận thôn bản; đối tượng hướng đến không những là đội ngũ người phối hợp thực hiện TGPL mà còn chú trọng đến người dân, già làng, trưởng bản, người có uy tín trong cộng động, cán bộ cấp cơ sở... đã lan toả giá trị, hiệu quả của hoạt động TGPL để đồng bào DTTS được hỗ trợ về pháp lý qua các hình thức tư vấn pháp luật, đại diện ngoài tố tụng, tham gia tố tụng.
Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác TGPL cho đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh còn gặp những khó khăn, vướng mắc như:
Thứ nhất, bất đồng ngôn ngữ, tâm lý e ngại, trình độ nhận thức và khoảng cách địa lý: Điện Biên là tỉnh có 19 dân tộc trong đó trên 80 % là người dân tộc thiểu số, trình độ nhận thức, hiểu biết không đồng đều và còn hạn chế. Nhiều người dân không nghe, nói, đọc, viết được tiếng Việt, không biết chữ. Trong khi đó, đa số người làm công tác TGPL không biết hết tiếng dân tộc thiểu số. Vì vậy, việc tiếp cận TGPL gặp nhiều khó khăn. Mặt khác trạng thái tâm lý tự ty, mặc cảm, e ngại khi tiếp xúc với người lạ, với các cơ quan tổ chức hoặc không chủ động tiếp cận các thông tin pháp luật. Cùng với đó là thói quen giải quyết các sự, vụ theo phong tục, tập quán của địa phương để trình trạng tranh chấp pháp lý kéo dài hoặc làm chuyển biến quan hệ pháp luật từ tranh chấp dân sự, hôn nhân gia đình thành quan hệ pháp luật hình sự. Địa bàn sinh sống của người thuộc diện TGPL thường ở thôn, bản cách xa Trung tâm TGPL (có nơi cách xa trên 300km), đường giao thông đi lại khó khăn, đèo dốc nguy hiểm nên người dân ít có cơ hội tiếp cận với TGPL. Đời sống kinh tế, địa bàn đi lại khó khăn, phương tiện đi lại cũng là một trở ngại khi người dân muốn tìm đến các tổ chức thực hiện TGPL.
Thứ 2, hạn chế trong công tác phối hợp trong hoạt động TGPL. Chính sách TGPL là một trong những chính sách lớn của Đảng, Nhà nước ta. Tuy nhiên, công tác TGPL trên địa bàn tỉnh hiện nay đang do đội ngũ người thực hiện TGPL của Trung tâm TGPL đảm đương. Đối với công tác có tính đặc thù, có tính chuyên môn như việc cung cấp dịch vụ pháp lý thông qua các hình thức TGPL, việc phối hợp có những hạn chế xuất phát từ đội ngũ Công chức của Ban Dân tộc không phải tất cả đều là những người có chuyên môn pháp lý.
Một số kiến nghị, đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác trợ giúp pháp lý tại tỉnh Điện Biên trong thời gian tới:
Thứ nhất: Kết nối cán bộ tại cơ sở làm cầu nối giữa TGPL và người dân, tăng cường tập huấn về TGPL cho đội ngũ cán bộ này để truyền thông pháp luật về trợ giúp pháp lý để hỗ trợ, giúp đỡ người dân trong việc kịp thời tiếp cận pháp luật, người dân
biết đến quyền được TGPL, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp, tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội ngay tại địa bàn xã, phường, thị trấn. Nhà nước từng bước thiết lập và không ngừng hoàn thiện các thiết chế để người dân tiếp cận pháp luật và TGPL tại cơ sở, bởi lẽ khi người dân có vấn đề gì trong cuộc sống, đặc biệt vấn đề liên quan đến chính sách và pháp luật họ thường tìm đến các tổ chức gần gũi với họ nhất.
Thứ hai, đẩy mạnh truyền thông về TGPL với đa dạng hình thức, đổi mới nội dung, phương pháp: Truyền thông trong TGPL giữ một vai trò quan trọng trong việc truyền tải thông tin về TGPL đến với người dân, là một yếu tố quan trọng giúp người dân tiếp cận và trực tiếp thụ hưởng quyền của mình được pháp luật quy định. Đa dạng hóa các phương thức truyền thông về TGPL (qua báo, đài phát thanh, truyền hình, internet,...) phù hợp với từng đặc thù địa bàn, trình độ dân trí của người dân, đặc biệt là phù hợp với nhóm người dân tộc thiểu số, chẳng hạn xây dựng video, kịch bản liên quan đến câu chuyện pháp luật. Đối với những vùng có trình độ dân trí cao hơn thì có thể xây dựng phần mềm hỏi đáp về TGPL, người dân có thể tải về điện thoại; có thể thông tin về số điện thoại liên lạc, địa chỉ tổ chức TGPL cho người dân địa phương qua tin nhắn điện thoại. Có sự phối hợp giữa tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý với các cơ quan thông tin, đại chúng.
Thứ ba, Tập huấn, tăng cường hiểu biết về TGPL cho những người có điều kiện tiếp xúc hàng ngày với người dân như cán bộ chủ chốt cấp xã, phường, công an xã, cán bộ hội (Phụ nữ, nông dân); cán bộ mặt trận; cán bộ hòa giải, bí thư, phó bí thư, trưởng thôn/ bản; già làng… để kịp thời giải thích cho người dân về quyền được TGPL, hướng dẫn người được TGPL thủ tục hoặc liên hệ với ai, cần phải làm gì để bảo vệ quyền và lợi ích của mình.
Cung cấp địa chỉ và số điện thoại của tổ chức/người thực hiện TGPL, đường dây nóng về TGPL ở mỗi địa phương đến trụ sở tiếp dân của chính quyền, công an cơ sở, các địa điểm hội họp, tụ điểm sinh hoạt cộng đồng tại cụm dân cư, xóm ấp, bản làng, chợ dân sinh để người dân có thể sử dụng khi cần. Duy trì đường dây nóng theo hình thức tổng đài 24/7 về TGPL để người dân có thể gọi tới bất cứ khi nào nếu có tranh chấp, vướng mắc pháp luật và các cơ quan tiến hành tố tụng, đặc biệt là cơ quan điều tra, có thể thông tin sớm nhất cho tổ chức thực hiện TGPL ngay khi thụ lý vụ việc tố tụng.
Thứ tư, tăng cường công tác phối hợp giữa các ngành, cơ quan với Trung tâm TGPL nhằm trao đổi thông tin, giải thích, giới thiệu về quyền được TGPL miễn phí; hướng tới việc 100% người dân tộc thiểu số biết và thụ hưởng dịch vụ TGPL khi có yêu cầu./.