MỘT SỐ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU VỀ KHẢ NĂNG GIA NHẬP LIÊN MINH THỪA PHÁT LẠI QUỐC TẾ CỦA VIỆT NAM

tiếng Pháp là L'Union Internationale des huissiers de justice et officiers judiciaires (dịch nguyên văn: Liên minh quốc tế về thừa phát lại và các chức danh tư pháp) và tên tiếng Anh là the International Union of Judicial Officers (dịch nguyên văn: Liên minh quốc tế của các chức danh tư pháp).
- Bản chất của tổ chức: UIHJ là một tổ chức phi chính phủ được thành lập để thúc đẩy, điều phối và phát triển hoạt động của các chức danh tư pháp quốc tế (dịch nguyên văn của từ tiếng Anh: judicial officers internationally), thông qua sự phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chức nghề nghiệp đại diện quốc gia, nhằm bảo vệ nhân phẩm và sự độc lập của thừa phát lại, hướng tới cung cấp dịch vụ tốt hơn cho mọi người và cộng đồng.[1]
Theo Điều 1.2 của Điều lệ, tổ chức này đại diện cho sự thống nhất và là liên minh quốc tế của tất cả các cá nhân hành nghề pháp lý độc lập và công tâm, dù dưới bất cứ tên gọi nào, thực hiện tất cả hoặc một phần các hoạt động sau: bắt đầu tiến trình tố tụng, thông báo hoặc tống đạt các loại giấy tờ tư pháp và ngoài tư pháp, thực hiện thu hồi nợ thông qua các biện pháp tạm thời và biện pháp bảo toàn, lập vi bằng, bán đấu giá tài sản, kê biên tài sản, tư vấn pháp lý và thi hành tất cả các văn bản trong thẩm quyền. Những cá nhân này được Điều lệ đề cập đến với tên gọi “judicial officers”.
- Về cơ cấu tổ chức : theo Điều 4 Điều lệ, Liên minh bao gồm 03 thiết chế: Đại hội quốc tế, Hội đồng thường trực và Văn phòng. Trong đó Đại hội quốc tế là cơ quan tối cao của Liên minh, bao gồm tất cả thừa phát lại của các hội đồng (hoặc hiệp hội) quốc gia là thành viên của Liên minh; Hội đồng thường trực là cơ quan quyền lực cao nhất của Liên minh sau Đại hội quốc tế. Hội đồng được ủy quyền để thực thi các nghị quyết của Đại hội; và Văn phòng là cơ quan điều hành chịu trách nhiệm thực hiện các quyết định của Đại hội quốc tế và Hội đồng thường trực.
- Để thực hiện sứ mệnh và chức năng của mình, UIHJ thực hiện các hoạt động bao gồm: đào tạo, nâng cao kiến thức và kỹ năng cho thừa phát lại; nghiên cứu, phát triển luật tư pháp quốc tế và luật tố tụng quốc gia; thúc đẩy việc thành lập các tổ chức đại diện thừa phát lại ở các quốc gia; và thực hiện việc hợp tác, tham gia vào các Dự án được tài trợ bởi các đối tác nhằm tham gia vào các hoạt động củng cố nhà nước pháp quyền, nâng cao vị thế của nghề thừa phát lại và cải cách tư pháp.
- Từ khi thành lập đến nay, UIHJ đã đạt được nhiều thành tựu trong phát   thúc đẩy, điều phối và phát triển hoạt động của các chức danh tư pháp quốc tế, trong đó có việc xây dựng mối quan hệ hợp tác giữa các tổ chức quốc gia về hành nghề thừa phát lại; ban hành bộ quy tắc toàn cầu về thi hành án và hướng dẫn thực hành nghề nghiệp của UIHJ;[2] thúc đẩy tuyên truyền, quảng bá về UIHJ; thiết lập được mối quan hệ hợp tác với các tổ chức quốc tế.
- Phương hướng hoạt động của UIHJ trong giai đoạn tới được thể hiện trong các báo cáo, bài phát biểu được trình bày tại Đại hội thừa phát lại quốc tế lần thứ 23 tổ chức từ ngày 01 đến ngày 04/5/2018 từ ngày được tổ chức tại Bangkok (Thái Lan), bao gồm một số định hướng lớn như: tăng số lượng thành viên ở tất cả các châu lục để trở thành tổ chức đại diện cho thừa phát lại trên toàn thế giới; tăng cường hợp tác quốc tế với các tổ chức quốc tế khu vực và toàn cầu; đẩy mạnh các hoạt động đào tạo thừa phát lại trình độ cao.
II. VỀ CÁC THÀNH VIÊN VÀ ĐIỀU KIỆN GIA NHẬP UIHJ
1. Thành viên của UIHJ
Theo quy định tại Điều 3.1 của Điều lệ quy định về các thành viên của UIHJ, UIHJ có thành viên là các tổ chức nghề nghiệp quốc gia đại diện cho các Thừa phát lại, được gọi là Hội đồng quốc gia với 05 loại thành viên sau:
- Các thành viên sáng lập (founding members): Là các Hội đồng quốc gia của Pháp, Bỉ, Hy Lạp, I-ta-lia, Đại Công quốc Lúc-xăm-bua, Hà Lan và Thụy Sĩ. Đây là các thành viên đương nhiên của UIHJ.
- Các thành viên thông thường (ordinary members): Là các Hội đồng quốc gia đã gia nhập theo quy định tại Điều 20.
- Các thành viên đặc cách (co-opted members): Là các đơn vị thể chế không đáp ứng các quy định của Điều 1.2[3] hoặc không áp dụng được các quy định của Điều 6.2[4] của Điều lệ.
- Quan sát viên (observing members): Là các Hội đồng quốc gia đã nộp hồ sơ gia nhập và đang chờ thủ tục quyết định cuối cùng của Đại hội theo Điều 20.2.
- Các thành viên liên kết (associate members): Là các nhà nước, chính phủ, các cơ quan hoặc đơn vị có thẩm quyền của các quốc gia không có tổ chức nghề nghiệp đại diện theo quy định tại điều 3.1 và chưa đáp ứng các điều kiện của điều 1.2 của Điều lệ.
[H1] 2. Điều kiện, thủ tục gia nhập UIHJ
- Về điều kiện, Điều lệ của UIHJ không có điều khoản riêng quy định về điều kiện gia nhập tổ chức này. Tuy nhiên, căn cứ vào việc xác định các tư cách thành viên được quy định tại Điều 3.1 và trình tự, thủ tục gia nhập UIHJ được quy định tại Điều 20, có thể thấy rằng để trở thành thành viên thông thường (bao gồm cả bước trở thành quan sát viên) của tổ chức này cần hai điều kiện: (i) có tổ chức nghề nghiệp quốc gia đại diện cho các Thừa phát lại, được gọi là Hội đồng quốc gia; và (ii) có hồ sơ xin gia nhập tổ chức và ký vào Điều lệ của UIHJ.
[H2] Mỗi quốc gia chỉ có thể được đại diện bởi 1 tổ chức duy nhất để gia nhập UIHJ, trừ một số trường hợp đặc biệt (Điều 6.2).
- Về thủ tục, Điều 20 của Điều lệ UIHJ quy định thủ tục gia nhập UIHJ như sau:
(i) Nộp Hồ sơ xin gia nhập UIHJ đến Văn phòng UIHJ. Hồ sơ phải được viết bằng một trong những ngôn ngữ chính thức của Liên minh (tiếng Anh hoặc tiếng Pháp). Hồ sơ trình gia nhập bao gồm:
+ Các văn bản pháp lý thành lập và điều chỉnh tổ chức đại diện thừa phát lại quốc gia.
+ Tài liệu chứng minh tính hợp pháp và sự đại diện của tổ chức thừa phát lại quốc gia.
+ Danh sách chi tiết cùng thông tin cụ thể về các thành viên của tổ chức thừa phát lại quốc gia.
+ Một báo cáo tóm tắt ngắn trình bày các căn cứ của hồ sơ trình gia nhập UIHJ.
+ Sau khi kiểm tra tính hợp pháp của ứng viên, Văn phòng UIHJ sẽ đề xuất kết nạp tạm thời ứng viên vào Hội đồng Thường trực tiếp theo và trở thành 1 trong số các hình thức ứng viên như quy định tại Điều 3 nêu trên. Ứng viên phải ký vào Điều lệ của Liên minh.
(ii) Đại hội quốc tế sẽ xem xét, quyết định việc kết nạp thành viên tại kỳ họp của Đại hội.

3. Quyền và nghĩa vụ của thành viên

Điều lệ UIHJ không quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ thành viên, tuy nhiên qua thực tiễn hoạt động của UIHJ có thể thấy các thành viên của UIHJ có có quyền tham gia vào các hoạt động của UIHJ, bao gồm việc bàn, quyết định Chương trình làm việc của UIHJ, quyền bỏ phiếu bầu Hội đồng thường trực, biểu quyết triệu tập Đại hội quốc tế và Hội nghị hội đồng thường trực bất thường, biểu quyết yêu cầu sửa đổi Điều lệ của tổ chức.
Thành viên liên kết cũng được được tham gia vào các công việc, phiên họp và sự kiện của UIHJ giống như các thành viên khác, ngoại trừ việc thành viên liên kết và quan sát viên sẽ không có quyền bỏ phiếu/biểu quyết.[5]
Về nghĩa vụ, các thành viên sẽ có trách nhiệm đóng góp vào ngân quỹ hàng năm theo mức phí nhất định được tính dựa trên số lượng thừa phát lại của mỗi thành viên. Ngoài ra, các thành viên cũng sẽ phải tự bảo đảm các điều kiện cần thiết (bao gồm cả kinh phí) để tham dự hoạt động của UIHJ.
4. Kinh nghiệm quốc tế trong việc gia nhập UIHJ
Qua tìm hiểu trên Trang thông tin điện tử của tổ chức UIHJ và trao đổi trực tiếp với Đoàn công tác của Hội đồng Thừa phát lại – Đấu giá viên Quốc gia của Pháp do ông Patrick Safar – Phó Chủ tịch Hội đồng Thừa phát lại – đấu giá viên quốc gia Pháp làm trưởng đoàn vào ngày 22/11/2019, Vụ Hợp tác quốc tế không thu nhận được nhiều thông tin liên quan đến kinh nghiệm của các quốc gia trong việc gia nhập UIHJ. Tuy nhiên, qua nghiên cứu sơ bộ hệ thống pháp luật về thừa phát lại của các thành viên UIHJ, có thể nhận thấy một số điểm khái quát như sau:
- Thành viên của UIHJ hiện nay bao gồm hầu hết là quốc gia có tổ chức nghề nghiệp quốc gia đại diện cho các Thừa phát lại, nhưng bên cạnh đó cũng có quốc gia chưa có tổ chức nghề nghiệp quốc gia đại diện cho các Thừa phát lại (ví dụ như Nga, Thái Lan) tương tự như Việt Nam hiện nay. Trong trường hợp chưa/không có tổ chức nghề nghiệp quốc gia đại diện cho các Thừa phát lại thì một cơ quan đại diện cho Thừa phát lại có thể có đủ tư cách để gia nhập UIHJ (như Nga là cơ quan Thi hành án liên bang).
Cả Điều lệ Liên minh và thực tiễn hoạt động của UIHJ từ khi thành lập cho đến nay đều cho thấy không có quy định ràng buộc hay cam kết ứng viên phải thành lập tổ chức nghề nghiệp quốc gia đại diện cho các Thừa phát lại sau khi nộp đơn xin gia nhập tổ chức và trở thành thành viên của UIHJ. Thực tế này có sự khác biệt so với quy định về thành viên đã được nêu trong Điều lệ Liên minh.
- Các quốc gia hiện đang là thành viên của UIHJ đều có khuôn khổ pháp lý đầy đủ và thực tiễn thi hành ổn định về chế định thừa phát lại trong một thời gian dài.
- Về quy trình, khi nộp hồ sơ xin gia nhập UIHJ được đệ trình lên Văn phòng của UIHJ, cơ quan này sẽ có trách nhiệm kiểm tra tính hợp pháp của ứng viên và Văn phòng sẽ đề xuất kết nạp tạm thời ứng viên vào Hội đồng Thường trực, trở thành 1 trong số các loại ứng viên của Hội đồng được quy định tại Điều 3.1 (thông thường là Quan sát viên) và khi đó ứng viên phải ký vào Điều lệ của Liên minh. Tại kỳ Đại hội quốc tế tổ chức liền sau đó, Đại hội sẽ xem xét và quyết định ứng viên đó trở thành thành viên chính thức của Liên minh.
Trong Điều lệ không xác định một ứng viên có thể làm quan sát viên trong thời gian bao lâu, nhưng thông thường, nếu không có đề nghị chính thức từ ứng viên hoặc không thuộc trường hợp ứng viên không hợp pháp theo quy định của Điều lệ thì tại kỳ Đại hội quốc tế tổ chức liền sau đó, ứng viên quan sát viên sẽ trở thành thành viên chính thức của tổ chức. Trao đổi với Đoàn công tác của Thừa phát lại Pháp thì cũng cho biết chỉ có 01 quốc gia là quan sát viên trong 10 năm và hiện chưa trở thành thành viên chính thức.
- Về mức phí thành viên: theo thông tin từ tổ chức UIHJ, mức phí các thành viên (ngoại trừ thành viên liên kết và quan sát viên) phải đóng khi gia nhập UIHJ sẽ dao động khoảng từ 20 USD đến 200 USD cho 1 đơn vị phí thành viên. Mức phí sẽ được tính trên tổng số thừa phát lại mà tổ chức nghề nghiệp quốc gia đại diện cho các Thừa phát lại đó đại diện. Như trường hợp của Việt Nam, số lượng thừa phát lại được tính để tính phí sẽ bao gồm cả thừa phát lại và chấp hành viên (mức đóng góp thực tế dự kiến sẽ là khoản kinh phí lớn so với phí thành viên của các tổ chức quốc tế trong lĩnh vực pháp luật và tư pháp mà Việt Nam là thành viên).
 III. VỀ KHẢ NĂNG GIA NHẬP UIHJ
1. Cơ sở pháp lý và thực tiễn
Việc gia nhập UIHJ là phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước ta về hội nhập quốc tế cũng như cải cách tư pháp, phát triển nghề Thừa phát lại Việt Nam.
- Tại Mục II khoản 4 điểm d Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 22-NQ/TW của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế (ban hành kèm theo Nghị quyết số 31/NQ-CP ngày 13/5/2014 của Chính phủ) nêu rõ: “Xây dựng và triển khai Kế hoạch gia nhập các tổ chức, diễn đàn quốc tế mà Việt Nam chưa là thành viên, phù hợp với nhu cầu và lợi ích của đất nước. Tăng cường đào tạo cán bộ đa phương, chuẩn bị nhân sự người Việt Nam để đưa vào làm việc và ứng cử vào các vị trí quan trọng tại các tổ chức quốc tế” và là một trong những nội dung công việc quan trọng nhằm triển khai hội nhập quốc tế. Chỉ thị số 15/CT-TTg ngày 07/7/2015 của Thủ tướng Chính phủ tiếp tục triển khai Nghị quyết 22 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế đã giao Bộ Tư pháp  “Chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành tăng cường hợp tác đa phương trong lĩnh vực pháp luật, nhất là về tư pháp quốc tế”. Chỉ thị số 39-CT/TW ngày 9/12/2009 của Ban Bí thư về hợp tác với nước ngoài trong lĩnh vực pháp luật, cải cách hành chính, cải cách tư pháp cũng như tinh thần tổng kết 10 năm và dự thảo Kết luận của Ban Bí thư về thực hiện Chỉ thị số 39-CT/TW cũng nêu định hướng tăng cường sự hiện diện của Việt Nam trong các cơ chế đa phương về pháp luật và tư pháp.
- Chế định thừa phát lại cũng đang được phát triển tại Việt Nam theo chủ trương xã hội hóa hoạt động bổ trợ tư pháp được xác định tại Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Từ năm 2009 trở lại đây, thừa phát lại đã được hình thành và theo quy định của Nghị định số 61/2009/NĐ-CP ngày 24/7/2009; Nghị định số 135/2013/NĐ-CP ngày 18/10/2013 của Chính phủ và mới đây nhất là Nghị định số 08/2020/NĐ-CP ngày 08/1/2020 về tổ chức và hoạt động của thừa pháp lại.
Thực tế ở Việt Nam cho thấy, thừa phát lại đã có những bước phát triển nhất định, dự kiến sẽ có thể tiếp tục phát triển trong tương lai. Việc gia nhập UIHJ sẽ có thể tạo cơ hội cho các thừa phát lại và cơ quan quản lý nhà nước về thừa phát lại trong việc tiếp thu, học hỏi kinh nghiệm quốc tế trong phát triển nghề thừa phát lại tại Việt Nam cũng như tham gia xây dựng các khuôn khổ pháp lý ở tầm quốc tế về thừa phát lại.
- Theo Nghị định số 96/2017/NĐ-CP ngày 16/8/2017 của Chính phủ, Bộ Tư pháp là cơ quan của Chính phủ thực hiện chức năng quản lý nhà nước về một số lĩnh vực trong đó có thi hành án dân sự, thi hành án hành chính và bổ trợ tư pháp (bao gồm cả nghề thừa phát lại). Do đó, việc nghiên cứu về UIHJ và đề xuất gia nhập tổ chức này là phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của Bộ Tư pháp.

2. Những lợi ích và khó khăn của Việt Nam khi gia nhập UIHJ

2.1. Những lợi ích sẽ đạt được khi gia nhập UIHJ

Khi gia nhập UIHJ, Việt Nam sẽ có cơ hội đạt được nhiều lợi ích trên các phương diện, cụ thể là:
- Được hưởng các quyền lợi của một thành viên của tổ chức như đã trình bày ở điểm 3a, mục 2, phần II phía trên Báo cáo này.
Khi là thành viên của UIHJ, Việt Nam có cơ hội tham gia xây dựng các khuôn khổ pháp lý quốc tế về thừa phát lại; thiết lập các chương trình, dự án, kế hoạch, hoạt động hợp tác lâu dài hơn với tổ chức này cũng như các quốc gia thành viên của tổ chức. Các hình thức hợp tác có thể đa dạng, phong phú, như trao đổi chuyên gia giữa Việt Nam với UIHJ và với các nước/tổ chức thành viên; tiến hành các nghiên cứu chung; hỗ trợ kỹ thuật cho các hội thảo, các khoá tập huấn chuyên đề của Việt Nam/hỗ trợ kỹ thuật cho việc hoàn thiện và hài hoà hoá pháp luật, đào tạo chuyên môn cho thừa phát lại thông qua việc đề xuất ký các thỏa thuận để xây dựng các chương trình dự án đào tạo chính quy về thừa phát lại với sự tham gia hoàn thiện tài liệu và giảng dạy của chuyên gia của UIHJ hoặc UIHJ xem xét hỗ trợ cho các sáng kiến, ý tưởng, dự án, đặc biệt là về đào tạo thừa phát lại;[6] đăng cai tổ chức các hội thảo của UIHJ tại Việt Nam đối với những sự kiện UIHJ dự kiến tổ chức tại châu Á.
Việc Việt Nam gia nhập UIHJ cũng phù hợp với phương hướng hoạt động của UIHJ về thúc đẩy phát triển thành viên tại Khu vực Châu Á. Về phía UIHJ cũng bày tỏ mong muốn và thiện chí ủng hộ và tạo điều kiện thuận lợi để Việt Nam gia nhập UIHJ trong thời gian sớm nhất.  
- Việc gia nhập UIHJ sẽ mang lại những tác động tích cực đối với Việt Nam nói chung và Bộ Tư pháp nói riêng trên 04 phương diện cơ bản sau:
Thứ nhất, góp phần tăng cường hợp tác đa phương, tăng cường hội nhập quốc tế trong lĩnh vực pháp luật và tư pháp, thể hiện sự chủ động, tích cực và sẵn sàng hợp tác của Việt Nam với các nước trong khu vực và trên thế giới để cùng nhau khẳng định và nâng cao vị thế của thừa phát lại nói riêng, qua đó góp phần vào quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng, nâng cao vị thế của Việt Nam trong quan hệ với các đối tác, tổ chức quốc tế.
Thứ hai, góp phần vào việc phát triển nghề thừa phát lại phù hợp với yêu cầu cải cách pháp luật, cải cách tư pháp tại Việt Nam dựa trên học hỏi kinh nghiệm thực tiễn tốt và tiệm cận với các chuẩn mực pháp luật quốc tế, trong đó có cải cách và thực thi hiệu quả các thủ tục tố tụng, thi hành án và các hoạt động bổ trợ tư pháp.
Thứ ba, nâng cao chất lượng đội ngũ thừa phát lại và cán bộ thi hành án thông qua tham gia và học hỏi kinh nghiệm về đào tạo, xây dựng năng lực cho đội ngũ cán bộ này của UIHJ.  Thực hiện các hoạt động nhằm thúc đẩy đào tạo nghiệp vụ cho các thừa phát lại, kể cả các thư ký và những người phối hợp thực hiện nhiệm vụ với thừa phát lại là một trong các mục tiêu hoạt động của UIHJ. Do đó, tổ chức này luôn quân tâm thực hiện các hoạt động đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ dưới nhiều hình thức nhằm nâng kiến thức, kỹ năng cho thừa phát lại, coi đây là một trong những nhân tố chính trong việc đạt được các mục tiêu về nâng cao và khẳng định vị thế của thừa phát lại.
Thứ tư, gia nhập UIHJ sẽ là cơ hội để chia sẻ và tranh thủ sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế đối với Việt Nam phục vụ yêu cầu xây dựng và phát triển đất nước, hội nhập quốc tế.

2.2. Những khó khăn khi Việt Nam gia nhập UIHJ

Gia nhập UIHJ vào thời điểm này, Việt Nam có thể gặp phải một số những khó khăn, thách thức sau đây:
- Về tổ chức, đây là khó khăn lớn của Việt Nam khi tham gia UIHJ. Theo quy định tại Điều lệ UIHJ, để có thể trở thành thành viên của UIHJ, Việt Nam phải có tổ chức đại diện quốc gia về thừa phát lại (Hiệp hội thừa phát lại quốc gia). Mặc dù ta có thể cử các cơ quan nhà nước đại diện tham gia (như Tổng cục Thi hành án dân sự hoặc Cục Bổ trợ tư pháp), tuy nhiên, về lâu dài vẫn cần có đại diện mang tính xã hội nghề nghiệp của thừa phát lại tham gia (như mô hình Hiệp hội công chứng viên Việt Nam tham gia Liên minh công chứng quốc tế hiện nay).
- Về nguồn nhân lực, để có thể tận dụng được những lợi ích như đã phân tích ở trên và phát huy được vai trò thành viên chính thức, Việt Nam phải có một ngũ cán bộ pháp lý (bao gồm cả cán bộ thi hành án và đội ngũ thừa phát lại) có trình độ ngoại ngữ, năng lực chuyên môn, có kinh nghiệm hợp tác quốc tế tốt để tham gia vào các hoạt động của UIHJ, đặc biệt là tham gia vào quá trình nghiên cứu pháp lý, trao đổi “bình đẳng” và có chất lượng tại các hội nghị, hội thảo, diễn đàn do UIHJ và các thành viên của UIHJ tổ chức.
- Về kinh phí hàng năm thực hiện nghĩa vụ thành viên: Khi tham gia tổ chức này, Việt Nam sẽ có trách nhiệm đóng góp mức kinh phí hàng năm tính trên bình quân số lượng thừa phát lại và chấp hành viên trong cả nước. Mặc dù số đơn vị tính phí thành viên ấn định hàng năm nên hiện nay chưa xác định được chính xác Việt Nam mức phí thường niên và có thể có các hình thức miễn giảm, nhưng phí thành viên đóng góp sẽ khoảng từ 20USD đến 200 USD/thành viên và nếu trên tính trên tổng số thành viên bao gồm cả thừa phát lại và chấp hành viên thì sẽ là khoản ngân sách lớn và khá khó bảo đảm để thực hiện (hiện nay ta không phải đóng phí thành viên của IDLO hoặc chỉ đóng mức phí thành viên khoảng 10-12.000 USD cho Hội nghị La Hay về tư pháp quốc tế, khoảng 5.000 USD cho Liên minh công chứng quốc tế  hoặc 12.000 USD cho thành viên của UNIDROIT - nếu gia nhập). Hữa nữa, việc huy động nguồn đóng góp cũng có khó khăn do chưa có Hiệp hội thừa phát lại quốc gia đại diện cho những người hành nghề thừa phát lại, việc thu phí từ những thừa phát lại trong cả nước cũng đặt ra những khó khăn cho cơ quan được giao nhiệm vụ thu phí.
- Về việc thực hiện các mục tiêu của UIHJ: một trong các mục tiêu mà UIHJ theo đuổi là “thúc đẩy và bảo vệ các nguyên tắc được nêu trong điều 6 Công ước châu Âu về bảo vệ quyền con người và các quyền tự do cơ bản được ký kết tại Rome ngày 04/11/1950”[7]. Việt Nam chưa là thành viên của Công ước này, do đó, việc thực hiện mục tiêu của tổ chức UIHJ sẽ đặt ra những thách thức nhất định cho Việt Nam.
3. Đánh giá khả năng gia nhập UIHJ của Việt Nam  
3.1. Về khả năng khai thác các lợi ích của Việt Nam khi gia nhập UIHJ
- Gia nhập UIHJ, Việt Nam sẽ có thể có nhiều lợi ích như đã phân tích ở trên. Tuy nhiên, khả năng tận dụng và đạt được những lợi ích ấy trong thời điểm hiện nay là không dễ dàng. Chỉ khi Việt Nam có đủ các điều kiện về nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu hội nhập, nguồn tài chính đủ để thực hiện các hoạt động hợp tác cần thiết thì mới có thể khai thác được tối đa lợi ích khi gia nhập UIHJ.
- Bên cạnh đó, cũng phải thấy rằng, nhiều lợi ích khi gia nhập UIHJ như đã trình bày ở trên Việt Nam vẫn có thể đạt được (ở một mức độ hạn chế hơn) mà không nhất thiết phải trở thành thành viên thông thường, thậm chí là chưa cần gia nhập UIHJ. Cụ thể:
+ Gia nhập UIHJ, Việt Nam sẽ có thể mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế trong lĩnh vực thi hành án, thừa phát lại, tạo tiền đề quan trọng cho việc phát triển lĩnh vực thi hành án và vị trí, vao trò của thừa phát lại trong đời sống pháp luật, đời sống xã hội của Việt Nam. Điều này đặc biệt có ý nghĩa hơn trong bối cảnh những năm vừa qua công tác hợp tác quốc tế về thi hành án chưa được tăng cường. Gia nhập UIHJ được kỳ vọng sẽ mở ra nhiều cơ hội hợp tác cho thi hành án và thừa phát lại Việt Nam. Tuy nhiên, trường hợp chưa gia nhập UIHJ với tư cách thành viên thông thường, chúng ta vẫn có thể thiết lập và đẩy mạnh quan hệ hợp tác với UIHJ và các quốc gia, tổ chức thành viên của UIHJ với tư cách quan sát viên hoặc thành viên liên kết.
+ Những lợi ích khi gia nhập UIHJ liên quan đến việc tham gia các hoạt động đào tạo, hội nghị, hội thảo, dự án do UIHJ phối hợp với các thành viên thực hiện tại khu vực và trên thế giới, khai khai thác thư viện pháp luật thế giới và các tài liệu, ấn phẩm khác của UIHJ hay mời chuyên gia của UIHJ tham dự các hoạt động nghiên cứu, hội nghị, hội thảo quốc tế về thi hành án và thừa phát lại vẫn có thể thực hiện được nếu Việt Nam chủ động trao đổi, liên hệ và tăng cường quan hệ hợp tác với UIHJ và các thành viên của UIHJ.
Trong quá trình nghiên cứu, tìm hiểu về tổ chức UIHJ, Chương trình làm việc năm 2019 của Hội đồng thường trực cho thấy kể cả những quốc gia không phải là thành viên của UIHJ vẫn có thể mời đại diện UIHJ tham gia các hội thảo quốc tế về thi hành án do mình tổ chức (như Trung Quốc). Thực tế thời gian gần đây, Việt Nam mặc dù chưa phải là thành viên cũng vẫn được mời tham dự các hội nghị, hội thảo quốc tế về thi hành án dân sự do UIHJ tổ chức hoặc phối hợp với một số nước thành viên tổ chức, thậm chí còn được mời tham dự Hội nghị thường niên của Hội đồng thường trực. Như vậy, cơ hội để cán bộ thi hành án, thừa phát lại được trao đổi, học hỏi và chia sẻ kinh nghiệm trong thực thi pháp luật về thi hành án, thừa phát lại với các chuyên gia, nhà khoa học, những người làm trực tiếp công việc thi hành án, thừa phát lại của UIHJ và các thành viên của tổ chức này là vẫn có mặc dù Việt Nam chưa gia nhập UIHJ.
+ Việc tham khảo Bộ quy tắc toàn cầu về thi hành án và tài liệu Hướng dẫn thực hành nghề nghiệp được tích hợp vào Bộ quy tắc toàn cầu về thi hành án trong quá trình hoàn thiện hệ thống pháp luật về thi hành án và thừa phát lại của Việt Nam hoàn toàn có thể thực hiện được ngay trong thời điểm hiện tại vì toàn bộ những tài liệu này được đăng tải trên trang mạng của UIHJ. Ngoài ra, các ý kiến của UIHJ cũng được đóng góp cho các công bố của Ủy ban châu Âu về tính hiệu quả của tư pháp (CEPEJ) và được đăng tải công khai trên trang mạng của CEPEJ.

3.2. Về khả năng gia nhập UIHJ của Việt Nam với các tư cách thành viên khác nhau

          Theo quy định tại Điều 3.1 Điều lệ Liên minh, do kỳ Đại hội quốc tế lần kế tiếp sẽ được tổ chức vào tháng 3/2021, trường hợp Việt Nam mong muốn gia nhập UIHJ, chúng ta có thể lựa chọn một trong 2 tư cách, đó là quan sát viên và thành viên liên kết.
          - Xét về quyền lợi và nghĩa vụ, 2 loại thành viên này đều có quyền và nghĩa vụ như nhau: (i) không phải đóng phí thành viên hàng năm, (ii) không được quyền bỏ phiếu/biểu quyết đối với các vấn đề mà UIHJ quy định phải bỏ phiếu/biểu quyết và (iii) được tham gia các hoạt động trong khuôn khổ của UIHJ.
- Xét về lộ trình: gia nhập với tư cách quan sát viên, khi đến thời gian diễn ra Đại hội quốc tế (tháng 3/2021) Việt Nam đương nhiên sẽ được xem xét để trở thành thành viên chính thức (hay còn gọi là thành viên thông thường như trong Điều lệ Liên minh) trừ khi Việt Nam tuyên bố chính thức muốn kéo dài thời gian làm quan sát viên. Việc tuyên bố này, rõ ràng không thể hiện thiện chí của Việt Nam khi đã nộp hồ sơ xin gia nhập UIHJ. Trong khi đó, gia nhập với tư cách thành viên liên kết, Việt Nam hoàn toàn có thể chủ động trong việc quyết định thời điểm trở thành thành viên chính thức khi điều kiện đã chín muồi.
3.4. Về việc lựa chọn đại diện của Việt Nam xin gia nhập UIHJ
Theo Điều lệ Liên minh, mỗi quốc gia chỉ có thể được đại diện bởi 1 tổ chức duy nhất để gia nhập UIHJ, trừ một số trường hợp đặc biệt. Căn cứ quy định của Điều lệ Liên minh, Việt Nam có 03 lựa chọn đại diện gia nhập UIHJ:
Thứ nhất, gia nhập với danh nghĩa Chính phủ, ủy quyền cho Bộ Tư pháp ký Điều lệ Liên minh và giao Bộ Tư pháp là cơ quan đầu mối quốc gia trong quan hệ với UIHJ và các thành viên của UIHJ.
Thứ hai, gia nhập với danh nghĩa Bộ Tư pháp - cơ quan giúp Chính phủ quản lý nhà nước về thừa phát lại, thi hành án và đội ngũ thừa phát lại, chấp hành viên.
Thứ ba, gia nhập với danh nghĩa Tổng cục Thi hành án dân sự  - đơn vị có thẩm quyền quản lý về thi hành án dân sự và đội ngũ chấp hành viên trong cả nước, hoặc với danh nghĩa Cục Bổ trợ tư pháp - đơn vị đang được giao thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về thừa phát lại.

III. Đề xuất, kiến nghị

Từ những kết quả nghiên cứu bước đầu về UIHJ và khả năng gia nhập UIHJ của Việt Nam, Vụ Hợp tác quốc tế đề xuất như sau:
1. Việc đề xuất gia nhập tổ chức UIHJ cần được nghiên cứu thật kỹ và tính toán thời điểm phù hợp để đảm bảo khai thác được nhiều lợi ích từ việc gia nhập tổ chức này trong điều kiện, hoàn cảnh thực tế của Việt Nam. Các nghiên cứu bước đầu cho thấy Việt Nam có thể lựa chọn một lộ trình hợp lý để gia nhập UIHJ, trong đó khả năng gia nhập với tư cách thành viên thành viên liên kết với danh nghĩa Bộ Tư pháp là phù hợp với điều kiện và quy định của Việt Nam hiện nay. Vụ Hợp tác quốc tế đề xuất phương án này dựa trên các lý do sau đây:
- UIHJ là tổ chức phi Chính phủ được thành lập để thúc đẩy, điều phối và phát triển hoạt động của các chức danh tư pháp quốc tế, cụ thể là thừa phát lại và chấp hành viên. Do đó, việc gia nhập với tư cách là Chính phủ không bảo đảm thực sự phù hợp với tính chất phi chính phủ của tổ chức.
Do đó, ưu tiên hàng đầu là gia nhập UIHJ trên danh nghĩa tổ chức nghề nghiệp quốc gia đại diện cho các Thừa phát lại. Tuy nhiên, do hiện nay Việt Nam chưa thành lập tổ chức này, nên sẽ tính đến khả năng gia nhập UIHJ với danh nghĩa cơ quan hoặc đơn vị có thẩm quyền quản lý về thừa phát lại, thi hành án và đội ngũ thừa phát lại, chấp hành viên trong cả nước. Theo đó, gia nhập với danh nghĩa Bộ Tư pháp hoặc danh nghĩa Tổng cục Thi hành án dân sự hoặc Cục Bổ trợ tư pháp đều có thể chấp nhận được theo Điều lệ của Liên minh.
Tuy nhiên, Pháp lệnh về ký kết và thực hiện thỏa thuận quốc tế thì việc ký kết thỏa thuận quốc tế hiện nay đang quy định thẩm quyền ký kết thỏa thuận quốc tế của các Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ. Do vậy, việc gia nhập sẽ được thực hiện với danh nghĩa của Bộ Tư pháp và sau đó, Bộ có thể giao Tổng cục Thi hành án dân sự hoặc Cục Bổ trợ tư pháp thực hiện nhiệm vụ cơ quan đầu mối thực hiện quyền và nghĩa vụ thành viên của UIHJ.
- Gia nhập UIHJ với tư cách thành viên liên kết, Việt Nam không có trách nhiệm đóng phí thường niên và có đầy đủ các quyền lợi như quan sát viên, trong khi đó lại không có áp lực về thời điểm trở thành thành viên chính thức như việc gia nhập với tư cách quan sát viên. Chúng ta có thể coi đây như một bước đệm để đến thời gian thích hợp sẽ đề nghị được trở thành thàn viên chính thức.
Để có đầy đủ cơ sở tham mưu, đề xuất cụ thể về việc gia nhập UIHJ, cần tiếp tục có nghiên cứu sâu sắc hơn về UIHJ, trao đổi với UIHJ để thu thập các thông tin cần thiết liên quan đến đề xuất gia nhập UIHJ với tư cách thành viên liên kết trên danh nghĩa Bộ Tư pháp, đồng thời tham khảo kinh nghiệm của các quốc gia đã là thành viên của UIHJ để xác định những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam; từ đó xây dựng Đề án gia nhập UIHJ trình Chính phủ xin chủ trương, tạo cơ sở pháp lý chính thức cho việc thực hiện các bước tiếp theo của quá trình gia nhập tổ chức này.
2. Về thủ tục gia nhập UIHJ
Theo Quyết định số 272-QĐ/TW ngày 21/1/2015 của Bộ Chính trị khóa XI ban hành Quy chế quản lý thống nhất hoạt động đối ngoại, việc gia nhập UIHJ cần được báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định (mục 3.1 Điều 4). Theo đó, các công việc cụ thể tiếp tục cần triển khai bao gồm:
+ Hoàn thiện Đề án/Báo cáo nghiên cứu gia nhập UIHJ để báo cáo Lãnh đạo Bộ cho chủ trương.
+ Xây dựng Đề án gia nhập UIHJ và xin ý kiến các cơ quan có liên quan (Ban Đối ngoại Trung ương, Bộ Ngoại giao, Bộ Công an, Bộ Tài chính…).
+ Hoàn thiện Đề án báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định.
Sau khi có ý kiến của Thủ tướng Chính phủ, việc gia nhập sẽ được thực hiện theo Điều 20 của Quy chế UIHJ và Pháp lệnh ký kết và thực hiện thỏa thuận quốc tế./.