TÌNH HÌNH THẾ GIỚI VÀ KHU VỰC 04 THÁNG ĐẦU NĂM 2025

          1. Kinh tế thế giới
          Trong 04 tháng đầu năm 2025, kinh tế thế giới tiếp tục phục hồi chậm và không đồng đều. Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) dự báo, tăng trưởng GDP toàn cầu năm 2025 ở mức 3,3%. Quỹ Tiền tệ quốc (IMF) dự báo là 3,2%[1]. Liên hợp quốc dự báo tăng trưởng ở mức 2.8%, tuy nhiên cho rằng, kinh tế thế giới tiếp tục đối mặt với rủi ro từ căng thẳng thương mại, xung đột địa chính trị, nợ công tăng cao và áp lực về nhân khẩu học. Lạm phát tại nhiều nước phát triển hạ nhiệt nhưng vẫn ở mức cao, buộc các ngân hàng trung ương duy trì chính sách tiền tệ thận trọng; mặt bằng lãi suất cao và rủi ro nợ công gây áp lực lớn lên các nền kinh tế mới nổi. Đáng chú ý, từ cuối tháng 01/2025, Hoa Kỳ liên tiếp công bố các biện pháp tăng thuế trên diện rộng đối với hàng nhập khẩu từ nhiều đối tác lớn (Canada, Mexico, Trung Quốc...)[2], đẩy mức thuế hiệu dụng trung bình của Mỹ lên mức cao nhất kể từ thời kỳ Đại Suy Thoái; các nước lớn khác cũng đáp trả bằng những hàng rào thuế quan tương ứng. Tình trạng cạnh tranh, bảo hộ thương mại và trừng phạt kinh tế leo thang sau bầu cử Mỹ khiến thương mại toàn cầu suy giảm. Bên cạnh đó, các xung đột địa chính trị (điển hình là chiến sự Nga–Ukraine và khủng hoảng Trung Đông) tiếp tục tác động tiêu cực tới giá năng lượng, lương thực và chuỗi cung ứng toàn cầu. Trước bối cảnh đó, nhiều quốc gia phải điều chỉnh chính sách kinh tế – tài chính, cân bằng giữa kiểm soát lạm phát và hỗ trợ tăng trưởng, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế nhằm ứng phó các rủi ro chung.
          2. Tình hình các nước lớn và quan hệ các nước lớn
          Tại Mỹ, ngày 20/01/2025, ông Donald Trump chính thức tuyên thệ nhậm chức, trở thành Tổng thống thứ 47 của Hoa Kỳ. Trong bài phát biểu nhậm chức, ông tuyên bố mở ra “kỷ nguyên vàng” của nước Mỹ và cam kết đưa đất nước trở nên “vĩ đại, mạnh mẽ và phi thường hơn bao giờ hết”. Ngay sau khi nhậm chức, chính quyền Trump đã tiến hành cải tổ sâu rộng bộ máy hành chính, trong đó đáng chú ý là việc tỷ phú Elon Musk được bổ nhiệm làm người đứng đầu Bộ Hiệu quả Chính phủ mới thành lập. Chính phủ Mỹ đồng thời cắt giảm mạnh chi tiêu liên bang, phong tỏa ngân sách của Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ USAID và các chương trình hỗ trợ nước ngoài, hủy bỏ nhiều chính sách về biến đổi khí hậu và trợ cấp xe điện, cũng như bãi bỏ các rào cản với ngành khai thác nhiên liệu hóa thạch.
          Về kinh tế, ngày 2/4/2025, Tổng thống Trump công bố gói thuế quan “Liberation Day”, đánh 10% trên toàn bộ hàng nhập khẩu, kèm theo mức phụ trội (10–50%) đối với nhiều quốc gia như Trung Quốc, EU, Canada, Mexico và các nước Đông Nam Á. Ngày 9/4/2025, Mỹ tạm hoãn 90 ngày các mức thuế trừ Trung Quốc (giữ ở 125%), trở lại mức cơ bản 10% với các nước còn lại. Điều này đã tạo ra làn sóng bảo hộ thương mại mạnh nhất của Hoa Kỳ trong vòng một thế kỷ. Sự hỗn loạn không chỉ nằm ở thuế mà còn là sự bất ổn về pháp lý, sự khó đoán định và sự xói mòn niềm tin đối với Hoa Kỳ.
          Về đối ngoại, chính quyền Trump theo đuổi chính sách đơn phương, cứng rắn và chống toàn cầu hóa. Mỹ tuyên bố rút khỏi hàng loạt tổ chức và thỏa thuận quốc tế như Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc, và đặc biệt là áp đặt trừng phạt lên Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) với cáo buộc “lạm quyền” và “chống Mỹ”. Theo sắc lệnh ngày 6/2/2025, các quan chức ICC và gia đình họ bị cấm nhập cảnh và bị đóng băng tài sản tại Mỹ[3]. Trên mặt trận song phương, Tổng thống Trump tuyên bố tạm dừng hầu hết viện trợ nước ngoài, đưa Cuba trở lại danh sách tài trợ khủng bố, đồng thời sử dụng “Đạo luật Quyền hạn Kinh tế khẩn cấp quốc tế” để áp thuế mạnh tay: 25% đối với hàng hóa từ Mexico và Canada (trong đó năng lượng từ Canada chỉ chịu 10%), và 10% với hàng hóa Trung Quốc, nhằm đối phó với vấn đề nhập cư và khủng hoảng fentanyl. Động thái này làm leo thang căng thẳng thương mại giữa Mỹ và các nước láng giềng. Mexico nhanh chóng triển khai “Kế hoạch B” gồm các biện pháp thuế quan và phi thuế quan, trong khi Thủ tướng Canada Justin Trudeau công bố mức thuế trả đũa 25% lên hàng hóa Mỹ từ ngày 1/2/2025.
          Tuy nhiên, sau khi đạt được một thỏa thuận ban đầu về kiểm soát biên giới và tội phạm xuyên quốc gia, Tổng thống Trump quyết định hoãn áp thuế 25% đối với Mexico và Canada trong vòng 30 ngày. Ngày 11/3/2025, ông Trump cũng cho biết đang xem xét lại khả năng tăng gấp đôi thuế thép và nhôm của Canada lên 50%, nhưng tạm thời hoãn thực hiện sau khi tỉnh Ontario đình chỉ phụ phí điện 25% với Mỹ. Những động thái căng thẳng này khiến thị trường tài chính Mỹ chao đảo: chỉ số S&P 500 giảm 0,45% và Dow Jones giảm 0,4% vào chiều 11/3/2025 tại New York, phản ánh lo ngại của giới đầu tư về một cuộc chiến thương mại toàn diện mới[4].
          Trung Quốc tiếp tục duy trì ổn định chính trị – xã hội và đẩy mạnh cải cách thể chế. Ngày 19/02/2025, Bắc Kinh công bố kế hoạch hành động thúc đẩy đầu tư nước ngoài với 20 biện pháp cụ thể[5], nhằm khuyến khích dòng vốn chất lượng cao và tạo thuận lợi cho hoạt động mua bán, sáp nhập[6]. Đầu tư nước ngoài tại Trung Quốc đã xuất hiện dấu hiệu cải thiện. Theo dữ liệu của MOFCOM, vào tháng 1, mức sử dụng thực tế vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Trung Quốc đạt 97,59 tỷ Nhân dân tệ (13,4 tỷ USD), giảm 13,4% so với cùng kỳ năm ngoái nhưng tăng 27,5% so với tháng 12/2024[7]. Về cạnh tranh công nghệ trí tuệ nhân tạo, Trung Quốc khởi động làm sóng ra mắt các mô hình AI trong năm 2025 với sự xuất hiện và thành công vượt bậc của DeepSeek - mô hình AI có hiệu suất ngang tầm những Chatbot hàng đầu thế giới, nhưng với chi phí phát triển thấp hơn nhiều. Điều này đã làm dấy lên vấn đề về việc thay đổi chiến thuật trong cạnh tranh công nghệ. Trên mặt trận thương mại, Trung Quốc đáp trả chính sách thuế của Mỹ và Canada bằng cách áp thuế mới đối với hàng nông sản nhập khẩu từ hai quốc gia này[8]. Về đối ngoại, quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc tiếp tục duy trì xu thế cạnh tranh chiến lược và duy trì tiếp xúc cấp cao, hợp tác trên một số lĩnh vực mà hai bên có chung lợi ích. Ngoài ra, Trung Quốc thúc đẩy quan hệ với các nước châu Phi khi Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị đã có chuyến thăm một số nước ở khu vực này; ra mắt Trung tâm nghiên cứu Cộng đồng chung vận mệnh tại thủ đô Bắc Kinh (Trung Quốc)[9].
          Chính trị nội bộ Nga ổn định với tỷ lệ ủng hộ Tổng thống Vladimir Putin và chính phủ duy trì ở mức cao. Về kinh tế, để ứng phó với các biện pháp trừng phạt từ Mỹ và phương Tây, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã chỉ đạo điều chỉnh cơ cấu tăng trưởng kinh tế, nhấn mạnh trọng tâm phát triển nền kinh tế cung ứng nhằm thúc đẩy sản xuất trong nước, mở rộng cơ hội việc làm và nâng cao năng lực công nghiệp[10]. Về đối ngoại, quan hệ giữa Nga với Mỹ và phương Tây chưa có dấu hiệu hòa hoãn. Mỹ và EU tiếp tục áp đặt thêm các biện pháp trừng phạt Nga. Trong khi đó, Nga tiếp tục duy trì lập trường cứng rắn đối với vấn đề Ukraine. Đáng chú ý, Nga và Iran đã ký kết thỏa thuận trị giá 4 tỷ USD nhằm phát triển bảy mỏ dầu lớn tại Iran và thảo luận việc xây dựng trung tâm phân phối khí đốt khu vực[11]. Những động thái này cho thấy Nga đang chủ động mở rộng quan hệ chiến lược nhằm đối trọng với các lệnh trừng phạt và thế bao vây từ phương Tây.
          Các nước EU tiếp tục đối mặt nhiều khó khăn nội bộ. Các nước đầu tàu như Đức, Pháp chưa tìm được động lực tăng trưởng mới khi sản xuất công nghiệp suy giảm và nguy cơ suy thoái cục bộ tăng. EU cũng đang nỗ lực kiện toàn bộ máy lãnh đạo nhiệm kỳ mới (2024–2029) trong bối cảnh nội bộ Nghị viện châu Âu tồn tại nhiều bất đồng giữa các nhóm đảng về định hướng chính sách. Việc chính quyền Mỹ áp dụng trở lại các biện pháp bảo hộ và gia tăng thuế quan gây lo ngại sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến triển vọng kinh tế – thương mại của EU. Bên cạnh đó, châu Âu phải giải quyết các thách thức khác như cuộc khủng hoảng người di cư, năng lượng và chiến sự tại Ukraine kéo dài. Về kinh tế, EU xây dựng chiến lược “6 trụ cột” để hỗ trợ ngành sản xuất nội khối, gồm: Giảm giá năng lượng, tạo ra nhu cầu, thúc đẩy đầu tư, đảm bảo tiếp cận nguyên liệu quan trọng, phát triển quan hệ đối tác toàn cầu và đào tạo lại nhân lực. Mục tiêu đặt ra của kế hoạch trên là: “Tạo động lực kinh doanh mạnh mẽ hơn cho ngành công nghiệp châu Âu để đầu tư vào các dự án trung hòa carbon trong lĩnh vực công nghiệp nặng và công nghệ sạch”. Nhấn mạnh đến các biện pháp kích cầu đối với hàng hóa thân thiện với môi trường có xuất xứ “Sản xuất tại châu Âu” (Made in Europe), đồng thời tái khẳng định mục tiêu sản xuất 40% các thiết bị công nghệ sạch quan trọng ngay tại khu vực[12].
          Tại châu Á, tình hình chính trị tại Hàn Quốc tiếp tục trải qua những biến động lớn khi Tổng thống Yoon Suk Yeol bị cơ quan Điều tra Chống tham nhũng đối với quan chức cấp cao thi hành lệnh bắt giữ. Nhiều quan chức cấp cao của nước này cũng đệ đơn từ chức[13]. Về kinh tế, Tổng thống Donal Trump cảnh báo sẽ áp mức thuế quan cao hơn với Hàn Quốc và có thể yêu cầu Hàn Quốc trả nhiều tiền hơn cho lực lượng Mỹ đồn trú tại nước này. Trong nhiệm kỳ đầu tiên, ông Trump từng yêu cầu Hàn Quốc trả 5 tỷ USD cho việc chia sẻ chi phí quốc phòng, đe dọa sẽ rút quân nếu không đạt được thỏa thuận này. Ban đầu Hàn Quốc phản đối mức tăng này, nhưng cuối cùng đã đồng ý trả 1 tỷ USD theo thỏa thuận mới có hiệu lực từ năm 2026. Nếu việc này tiếp diễn tại nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donal Trump, trong bối cảnh tình hình khủng hoảng chính trị hiện tại, Hàn Quốc sẽ phải đối diện với nhiều khó khăn hơn trong thời gian tới[14].
3. Tình hình khu vực Đông Nam Á
          Trong năm 2025, tình hình kinh tế thế giới nói chung và khu vực Đông Nam Á nói riêng tiếp tục chu kỳ phục hồi nhưng tiến trình vẫn còn chậm. Nhiều nền kinh tế lớn như Mỹ, Trung Quốc, Đức và Nhật Bản đang đối mặt với chi phí sản xuất tăng cao cùng sự sụt giảm nhu cầu nội địa, khiến triển vọng tăng trưởng trở nên kém khả quan hơn. Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) hạ dự báo tăng trưởng của các nền kinh tế đang phát triển Khu vực châu Á - Thái Bình Dương xuống 4,8% trong năm 2025. Riêng khu vực Đông Nam Á dự báo mức tăng trưởng là 4,5%[15]. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ nhu cầu tiêu dùng yếu, đầu tư đình trệ và sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng toàn cầu. 
          Về chính trị, khu vực vẫn ghi nhận một số bất ổn tại một vài quốc gia như Myanmar và Philippines, nơi các vấn đề nội bộ và xung đột chính trị tiếp tục gây ra áp lực lên ổn định xã hội và môi trường đầu tư. Tình hình chính trị Lào cơ bản ổn định, song kinh tế vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Lạm phát giảm so với cùng kỳ năm trước, nhờ nguồn cung nông sản ổn định và tỷ giá hối đoái được cải thiện. Tại Campuchia, chính quyền của Thủ tướng Hun Manet tiếp tục duy trì sự ổn định chính trị, song bị chỉ trích vì đàn áp đối lập và hạn chế tự do chính trị .
          4. Xung đột, bất ổn tại một số khu vực giới tiếp tục diễn biến phức tạp, bế tắc trong đàm phán, nguy cơ lan rộng song cũng xuất hiện những dấu hiệu hòa dịu
          Xung đột quân sự giữa Israel với Hamas, Hezbollah và Houthi có diễn biến mang tính bước ngoặt khi Israel và lực lượng Hamas đạt được thỏa thuận ngừng bắn vào ngày 15/1/2025. Ngày 09/02/2025, quân đội Israel đã hoàn tất việc rút quân khỏi hành lang Netzarim. Theo thỏa thuận ngừng bắn giai đoạn đầu kéo dài 6 tuần, hai bên đã tiến hành nhiều đợt trao trả con tin, nối lại hoạt động viện trợ nhân đạo ở Gaza và cho phép người di tản được trở về nhà của họ ở phía Bắc[16]. Tuy nhiên, đến ngày 18/03/2025, Israel tuyên bố nối lại chiến dịch quân sự tại Gaza với cáo buộc Hamas vi phạm thỏa thuận. Giao tranh sau đó lan rộng khiến tình hình khu vực do đó vẫn rất phức tạp và tiềm ẩn nguy cơ.
          Về xung đột Nga – Ukraine, quá trình đàm phán hòa bình vẫn gặp nhiều khó khăn do khác biệt về điều kiện giữa hai bên: Ukraine yêu cầu Nga rút quân hoàn toàn, trong khi Nga đòi công nhận chủ quyền các vùng sáp nhập và cam kết trung lập. Mỹ và đồng minh tiếp tục ủng hộ Ukraine và áp đặt trừng phạt Nga. Tổng thống Trump tích cực thúc đẩy đối thoại, nổi bật là cuộc điện đàm với Tổng thống Putin ngày 12/02/2025 và cuộc đàm phán Ukraine – Mỹ tại Jeddah ngày 11/3/2025, nơi hai bên nhất trí tạm ngừng bắn 30 ngày và khởi động đàm phán hòa bình. Mỹ cam kết hỗ trợ kinh tế, quân sự cho Ukraine. Tuy nhiên, sau các cuộc đàm phán, Nga tiến hành không kích đáp trả vụ tấn công UAV của Ukraine, làm gia tăng căng thẳng. Việc Ukraine sử dụng tên lửa ATACMS tấn công lãnh thổ Nga và Nga điều chỉnh học thuyết hạt nhân tiếp tục đẩy nguy cơ chiến sự leo thang, khiến triển vọng đàm phán hòa bình thêm bế tắc[17].
          Quan hệ Nga – Iran nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược toàn diện, đánh dấu bước tiến mới trong hợp tác song phương. Hai nước nhất trí tăng cường phối hợp toàn diện trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, quốc phòng và an ninh; cam kết không tuân theo các lệnh trừng phạt của bên thứ ba và giải quyết xung đột bằng biện pháp ngoại giao. Trong những năm gần đây, Nga ủng hộ Iran gia nhập BRICS và SCO, đồng thời hợp tác trong các dự án lớn như hành lang vận tải quốc tế Bắc – Nam, phát triển năng lượng, quốc phòng. Tổng thống Putin và Tổng thống Iran Pezeshkian đều khẳng định quyết tâm mở ra chương hợp tác sâu rộng và bền vững. Giới chuyên gia nhận định, thỏa thuận này có thể góp phần hình thành trục liên kết chặt chẽ Nga – Iran – Trung Quốc, với khả năng mở rộng sang Triều Tiên trong tương lai[18].
Bán đảo Triều Tiên tiềm ẩn nguy cơ xung quanh vấn đề thử tên lửa của Triều Tiên. Trong khi đó, Hàn Quốc và Mỹ duy trì các cuộc tập trận quân sự chung quy mô lớn nhằm củng cố khả năng phòng thủ, đồng thời tăng cường sức ép ngoại giao lên Bình Nhưỡng. Bên cạnh đó, các cuộc đàm phán phi hạt nhân hóa gần như đình trệ do những khác biệt sâu sắc giữa các bên. Tình hình chính trị nội bộ tại Hàn Quốc cũng chịu ảnh hưởng bởi những tranh cãi về chính sách đối ngoại và an ninh quốc gia trong bối cảnh căng thẳng gia tăng. Các nỗ lực ngoại giao từ các quốc gia lớn và tổ chức quốc tế vẫn tiếp tục nhằm hạ nhiệt căng thẳng và thúc đẩy đối thoại trên bán đảo Triều Tiên.