Tọa đàm về những quy định pháp luật mới về tư pháp quốc tế
Tham dự Tọa đàm, về phía Nhật Bản có ông Tsukahara Masanori, chuyên gia dài hạn Dự án JICA tại Việt Nam; về phía Việt Nam có sự tham dự của đại diện các đơn vị thuộc Bộ Tư pháp: Vụ Pháp luật quốc tế, Vụ Hợp tác quốc tế, Học viện Tư pháp và đông đảo các đại biểu đến từ các Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án cấp cao, Bộ Ngoại giao, các trường đại học, viện nghiên cứu, và Cục Thi hành án dân sự thành phố Hà Nội …
Trong bài phát biểu khai mạc Tọa đàm, ông Bạch Quốc An, Vụ trưởng Vụ Pháp luật quốc tế, Bộ Tư pháp cho biết, ngày 24/11/2015, Quốc hội đã thông qua Bộ Luật dân sự số 91/2015/QH13 (Bộ Luật dân sự 2015, có hiệu lực ngày 01/01/2017) và Bộ Luật tố tụng dân sự số 92/2015/QH13 có hiệu lực ngày 01/07/2016, trừ một số quy định có liên quan đến Bộ luật dân sự (đã xác định cụ thể tại điều 517 Bộ luật Tố tụng dân sự) có hiệu lực từ 01/01/2017. Hai văn bản này có mối quan hệ với nhau và được áp dụng song song trong quá trình giải quyết các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài đảm bảo các vụ việc được giải quyết đúng về nội dung và chặt chẽ về quy trình, thủ tục. Do đó, các quy định về tư pháp quốc tế tại Bộ luật dân sự 2015, Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 và các văn bản liên quan cần được phổ biến để các cơ quan tư pháp hiểu và áp dụng một cách thống nhất, toàn diện và đồng bộ.
Trình bày tham luận “Giới thiệu Quy định chung tại Phần thứ năm Bộ luật dân sự năm 2015 – Pháp luật áp dụng đối với quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài (Chương XXV)”, bà Phạm Hồ Hương, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật quốc tế, Bộ Tư pháp cho biết: Về cơ bản, Phần 5 Bộ luật dân sự năm 2015 vẫn giữ kết cấu và thứ tự của Phần 7 Bộ luật dân sự năm 2005 nhưng có chỉnh sửa, sắp xếp thành 3 chương cho rõ ràng hơn (Chương XXV Quy định chung; Chương XXVI Pháp luật áp dụng đối với cá nhân, pháp nhân; Chương XXVII Pháp luật áp dụng đối với quan hệ tài sản, quan hệ nhân thân). Tên gọi của Phần này cũng được thay đổi, bổ sung cụm từ “Pháp luật áp dụng đối với” vào trước tên gọi cũ “Quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài” để làm rõ đặc thù riêng của Phần 5 là chỉ đưa ra các quy phạm xung đột điều chỉnh việc áp dụng pháp luật đối với các Quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài. Phần 5 BLDS năm 2015 có tổng số 25 điều, tăng thêm 5 điều so với Phần 7 BLDS năm 2005, không có điều khoản nào giữ nguyên mà đều có sửa đổi, bổ sung; trong đó bỏ 6 điều (2 điều được gộp vào những điều khoản khác phù hợp hơn), bổ sung 7 điều, tách một điều thành 5 điều. Và đặc biệt, nội dung của Phần 5 đã có những thay đổi cơ bản về cách tiếp cận theo hướng mở rộng quyền thỏa thuận chọn pháp luật áp dụng của các chủ thể tham gia Quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, xây dựng các quy phạm xung đột dựa trên nguyên tắc áp dụng pháp luật nơi có mối liên hệ gắn bó nhất với Quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài.
Về Bộ luật tố tụng dân sự (sau đây viết tắt là BLTTDS 2015): Bộ luật gồm 517 điều, 10 phần, 42 chương. So với BLTTDS 2004 (sửa đổi 2011), thì BLTTDS 2015 giữ nguyên 63 điều; sửa đổi, bổ sung 350 điều; quy định mới 104 điều; bãi bỏ 07 điều về nhiều vấn đề khác nhau. Các quy định về thủ tục giải quyết vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài được BLTTDS 2015 quy định tại Phần thứ VIII của Bộ luật này với 18 Điều (từ Điều 464 đến Điều 481). Bàn về những nội dung mới cơ bản của BLTTDS 2015 về thủ tục giải quyết vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài, ông Lê Mạnh Hùng, Vụ Hợp tác quốc tế, Tòa án nhân dân tối cao đã khái quát về những sửa đổi, bổ sung quan trọng về thủ tục giải quyết các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài được quy định tại Bộ luật tố tụng dân sự 2015. Theo đó, các quy định về thủ tục giải quyết vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài của BLTTDS 2015 được xây dựng theo hướng kế thừa các quy định của BLTTDS 2004 (sửa đổi 2011) nhưng có sửa đổi, bổ sung và bổ sung quy định mới để giải quyết các hạn chế, vướng mắc phát sinh từ thực tiễn và hài hóa hóa quy định của pháp luật Việt Nam với thông lệ quốc tế, điều ước quốc tế về tư pháp quốc tế. Cụ thể là BLTTDS 2015 đã sửa đổi các quy định của BLTTDS 2004 (sửa đổi 2011) và bổ sung các quy định mới về: (i) Thẩm quyền chung và thẩm quyền riêng biệt của Tòa án Việt Nam; (ii) Các phương thức tống đạt, thông báo văn bản tố tụng cho đương sự ở nước ngoài; (iii) Cách thức xử lý kết quả thực hiện tống đạt, thông báo văn bản tố tụng cho đương sự ở nước ngoài; (iv) Thời hạn kháng cáo của đương sự ở nước ngoài; (v) Phương thức tống đạt văn bản tố tụng, thu thập chứng cứ tại Tòa án cấp phúc thẩm và (vi) xác định và cung cấp pháp luật nước ngoài để Tòa án áp dụng trong việc giải quyết vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài.
Có thể nói rằng các quy định của BLTTDS 2015 đã cơ bản khắc phục được những hạn chế, bất cập của BLTTDS 2004 (sửa đổi 2011) về thủ tục giải quyết các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài. Các quy định của BLTTDS 2015 đã đảm bảo cơ bản quyền được lựa chọn của đương sự về phương thức giải quyết tranh chấp bằng Tòa án Việt Nam hoặc Tòa án nước ngoài hoặc Trọng tài đã được quy định trong các luật chuyên ngành, điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Đồng thời, Bộ luật này cũng có các quy định đặc thù để việc giải quyết vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài có nhiều thuận lợi hơn, theo đó thời hạn giải quyết, các phương thức tống đạt, thông báo văn bản tố tụng ra nước ngoài và xử lý kết quả tống đạt, thông báo văn bản tố tụng ra nước ngoài có sự khác biệt với quy định áp dụng cho việc giải quyết vụ việc dân sự thông thường.
Ngoài ra, tại tọa đàm, các đại biểu tham dự cũng được giới thiệu, hướng dẫn cụ thể về quy trình ủy thác tư pháp, tống đạt giấy tờ trong giải quyết các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài cũng như chia sẻ kinh nghiệm của Nhật Bản về áp dụng các quy định luật về tư pháp quốc tế trong giải quyết các vụ việc dân sự; giải thích và thực thi các khái niệm, thuật ngữ tư pháp quốc tế còn có cách hiểu khác nhau. Tại phần thảo luận, các khó khăn, vướng mắc trong giải quyết các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài trong thời gian vừa qua cũng được đông đảo các đại biểu tích cực thảo luận và đề xuất các biện pháp xử lý để có cách hiểu thống nhất, xác định đúng pháp luật áp dụng đối với quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài ở Việt Nam trong thời gian tới.
Phát biểu kết thúc tọa đàm, bà Phạm Hồ Hương – Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật quốc tế bày tỏ sự cảm ơn đến các chuyên gia, các đại biểu đã quan tâm và chia sẻ kinh nghiệm cũng như đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho Bộ Tư pháp trong việc nghiên cứu, áp dụng pháp luật về tư pháp quốc tế. Trong thời gian tới Bộ Tư pháp sẽ đẩy mạnh các hoạt động để triển khai nhiệm vụ này và mong muốn tiếp tục nhận được sự phối hợp và hỗ trợ của các bộ, ngành, các trường đại học, các cơ sở nghiên cứu để Bộ Tư pháp hoàn thành nhiệm vụ được giao.